Rovelli – Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý (06)

Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý 

Carlo Rovelli

(Seven Brief Lessons on Physics)
(←... tiếp theo)

ĐỂ ĐÓNG LẠI

Về Bản thân Chúng ta

Sau khi đã theo đi đến đây, từ cấu trúc của không gian sâu thẳm đến những mép lề [1] mờ mịt của cosmos được biết, trước khi đóng lại loạt bài giảng này, tôi muốn quay về đề tài là chính chúng ta.

Rovelli – Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý (05)

Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý

Carlo Rovelli

(Seven Brief Lessons on Physics)

(←... tiếp theo)

BÀI GIẢNG THỨ SÁU

Xác Suất, Thời Gian Và Nhiệt Của Hố Đen

Cùng với những lý thuyết chính tôi đã bàn luận và mô tả về những thành phần cấu tạo cơ bản của thế giới, có một thành trì lớn khác của vật lý, vốn nó thì có phần nào khác biệt với những hào lũy khác. Một câu hỏi duy nhất đã có nguyên nhân bất ngờ từ nó: ‘Nhiệt là gì?’

Rovelli – Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý (04)

Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý

Carlo Rovelli

(Seven Brief Lessons on Physics)
(←... tiếp theo)

BÀI GIẢNG THỨ NĂM

Những hạt Không gian

Mặc dù có một số những không rõ ràng, những không hài lòng và những câu hỏi không trả lời được, vật lý tôi đã phác thảo đem cho một mô tả tốt hơn về thế giới so những gì chúng ta từng có trong quá khứ. Như thế, chúng ta tất nên lấy làm hết sức vừa lòng. Nhưng chúng ta thì không!

Rovelli – Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý (03)

Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý

Carlo Rovelli

(Seven Brief Lessons on Physics)

(←... tiếp theo)

BÀI GIẢNG THỨ BA

Kiến trúc của Cosmos

Trong nửa đầu thế kỷ XX, Einstein đã mô tả những cách thức hoạt động của không gian và thời gian, trong khi Niels Bohr và những học trò trẻ tuổi của ông đã chụp bắt trong những phương trình được bản chất quantum lạ lùng của vật chất. Trong nửa sau của thế kỷ, những nhà vật lý đã xây dựng dựa trên những nền tảng này, sau khi áp dụng hai lý thuyết mới vào những lĩnh vực lớn rộng khác nhau của Tự nhiên: từ cấu trúc macro của vũ trụ đến cấu trúc micro của những particle cơ bản. Tôi nói về cấu trúc trước trong bài này và cấu trúc sau trong bài tiếp.

Rovelli – Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý (02)

Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý

Carlo Rovelli

(Seven Brief Lessons on Physics)

(←... tiếp theo)

BÀI GIẢNG THỨ HAI

Quanta

Hai cột trụ của vật lý thế kỷ 20 – thuyết tương đối tổng quát, đã nói về nó trong bài giảng thứ nhất và cơ học quantum, vốn tôi đang nói về nó ở đây – chúng không thể nào khác nhau được hơn nữa. Cả hai lý thuyết đều dạy chúng ta rằng cấu trúc đúng thực của tự nhiên, nếu so với như nó hiện bên ngoài, thì tinh tế hơn nhiều. Nhưng thuyết tương đối tổng quát là một khối ngọc nén: được nghĩ ra từ não thức duy nhất, của Albert Einstein, nó là một viễn kiến đơn giản và mạch lạc về lực hấp dẫn, không gian và thời gian. Cơ học quantum, hay ‘thuyết quantum’, mặt khác, đã dành được sự thành công thực nghiệm không gì sánh bằng và đã dẫn đến những ứng dụng làm thay đổi đời sống hàng ngày của chúng ta (cômputơ mà tôi dùng để viết, thí dụ); thế nhưng sau hơn một thế kỷ nó ra đời, nó vẫn còn phủ kín trong sự bí ẩn và không thể thấu hiểu hoàn toàn được. [1]

Rovelli – Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý (01)

Bảy Bài Giảng Ngắn Về Vật Lý

Carlo Rovelli

(Seven Brief Lessons on Physics)

Lời nói đầu

Những bài giảng này được viết cho người biết ít hay không biết gì về khoa học mới thời nay. Cùng nhau, chúng đem cho một cái nhìn nhanh từ trên cao về những mặt lạ lùng thú vị nhất của cuộc cách mạng vĩ đại đã xảy ra trong Vật lý ở thế kỷ XX, và những câu hỏi và những bí ẩn cuộc cách mạng này đã mở ra. Bởi khoa học cho chúng ta thấy cách để hiểu thế giới tốt hơn, nó cũng hé lộ cho chúng ta về chỉ những gì vẫn chưa biết thì bao la đến mức nào. 

Seneca – Về sự ngắn ngủi của đời người

Về sự ngắn ngủi của đời người

De Brevitate Vitae

Lucius Annaeus Seneca (khoảng 4 – 65 TCN)

1.

Lucius Annaeus Seneca (4 TCN – 65), chính khách, triết gia, luật gia, học giả và tác giả, sinh quán ở Corduba (Spain) nhưng trưởng thành và được giáo dục – về tu từ học và triết học – ở Rome. Cha ông là Lucius, hay Marcus Annaeus Seneca (Seneca the Elder – Seneca Trưởng lão), học giả, nhà tu từ học nổi tiếng; anh ông là Lucius Junius Gallio Annaeanus, và cháu ông là nhà thơ Lucan. Seneca có một sự nghiệp chính trị rất thành công với nhiều t bi kịch hăng trầm. Ngay cả một liệt kê những biến cố (và dù không đầy đủ) trong đời ông cho thấy Seneca có nhiều cơ hội để suy ngẫm về những tình cảm cuồng nhiệt, những nguy cơ của tham vọng, và cách thức trong đó đời sống của chính trường khác với đời sống của theo đuổi triết học. Vốn là những chủ đề trong những tác phẩm của ông. Ông bị buộc tội ngoại tình với em gái của Hoàng đế Caligula, và do đó năm 41 bị đày tới đảo Corsica; đã từng là “gia sư” của Nero khi ông hoàng này còn là một thiếu niên. Seneca là một trong những cố vấn của Nero sau khi ông hoàng này lên ngôi hoàng đế Rome năm 54; mặc dù ông yêu cầu được cho về hưu nhung vẫn phải tiếp tục vai trò cố vấn này trong quãng thời gian ngày càng trở nên khó khăn cho bất cứ ai gần Nero; Seneca đã bị buộc tội đồng lõa trong âm mưu của Pison để giết Nero, và buộc phải tự tử năm 65. Gần giống như Socrates, Seneca đã tự cắt mạch máu, ở cổ tay, rồi ở chân sau đầu gối, trong bồn nước nóng để tự kết liễu đời mình.

Mark Siderits – Đạo Phật như Triết học (02)

Đạo Phật như Triết học

Một Dẫn nhập

Mark Siderits

(←...tiếp theo)

CHƯƠNG HAI

 

Đạo Phật ban đầu: Những Giảng dạy Căn bản

 

 

Trong chương này, chúng ta sẽ thăm dò những giảng dạy căn bản của đạo Phật ban đầu, những giảng dạy của đức Phật và những học trò gần nhất sau ngài. Điều này sẽ dùng để giới thiệu một tập hợp gồm những nguyên lý vốn tất cả những triết gia đạo Phật đều chấp nhận. Trong những chương sau chúng ta sẽ xem xét những triết gia đạo Phật khác nhau đã khai triển thế nào những giảng dạy cốt lõi này trong những phương cách khác biệt. Nhưng trước khi chúng ta nắm được những ý tưởng căn bản đó vốn chung cho tất cả những trường phái đạo Phật, có thể là có ích lợi để nói một vài lời về cuộc đời đức Phật.

Gombrich – Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật (13)

Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật

(What the Buddha Thought)

Richard Gombrich

(←... tiếp theo)

Chương 13

Có phải quyển sách này để là được tin theo?

Quyển sách này đã bắt đầu như một tập hợp gồm những bài thuyết trình. Đúng khi tôi vừa viết xong, một đồng nghiệp người nước ngoài đã đưa lên Indology Net, trong đó tôi là một thành viên, câu hỏi – không biết có bất kỳ gì mới được xuất bản trong đó cho thấy – liệu đức Phật hay Bṛhadāraṇyaka Upaniṣad đã có trước. Vì vậy, tôi đã đưa lên mạng một danh sách gồm bảy ấn phẩm của tôi liên quan đến những đoạn trong tàng kinh Pali, trong đó có thể cho thấy đức Phật đã nhắc dẫn những đoạn trong những Upanişad, hiện còn giữ được, chủ yếu trong BĀU. Tôi đã thêm:

Trừ khi chúng ta bám chặt với quan điểm cho rằng đức Phật thì toàn trí, và do đó ngài có thể trả lời những bản văn vốn sẽ được sáng tác trong tương lai, tôi không thể hiểu tại sao những tham dẫn về những đoạn văn quan trọng trong BĀU lại thất bại trong việc không giải thích như đã được cho thấy rằng chúng đã có trước khi ngài giảng dạy.

Mark Siderits – Đạo Phật như Triết học (01)

Đạo Phật như Triết học

Một Dẫn nhập

Mark Siderits

 

Đạo Phật như Triết học

 

Nội dung

Lời nói đầu

Chữ tắt và những nguồn dịch thuật

 

1.      Đạo Phật như Triết học?

Giới thiệu triết học như một chủ đề nội dung, và đạo Phật như triết học

2.      Đạo Phật ban đầu: Những Giảng dạy Căn bản

Những giảng dạy căn bản của đức Phật Gautama

3.      Không Có cái-Tôi: Những Cá Thể Trống Rỗng

Những luận chứng cho tuyên bố rằng không có cái-Tôi: và rằng cá thể con người là một khái niệm giả tạo

4.      Đạo đức học đạo Phật

Những hệ quả đạo đức của quan điểm thu giảm về con người của đạo Phật

5.      Nyāya: một tạm nghỉ chen giữa

Siêu hình học và tri thức học của trường phái Nyāya trong triết học India chính thống

6.      Abhidharma: Siêu hình học về những cá thể trống rỗng

Abhidharma như một sự khai triển về siêu hình cần thiết để đặt nền tảng cho quan điểm thu giảm về con người của đạo Phật

7.      Sự khởi lên của Mahāyanā

Mahāyanā như một biểu hiện dứt khoát nổi bật của đạo Phật, và những khác biệt của nó với Abhidharma

8.      YYogācāra: Chỉ-những-ấn tượng và sự Phủ nhận những Đối tượng Vật chất

Những luận chứng Yogācāra cho sự không-là-có của những đối tượng vật lý và những hệ quả về quan điểm cứu người giúp đời

9.      Madhyamaka: Học thuyết về Không

Những Luận chứng cho tuyên bố rằng tất cả mọi sự vật việc đều trống không và tuyên bố đó nên hiểu thế nào

10.   Trường phái Diṅnāga: Tri thức học đạo Phật

Giải thích của Diṅnāga về những phương tiện của kiến thức, và những dẫn kết của nó với tri thức học và siêu hình học.

 

Gombrich – Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật (12)

Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật

(What the Buddha Thought)

Richard Gombrich

(←... tiếp theo)

Chương 12

Đức Phật Như Một Nhà Châm Biếm; Những Thuật Ngữ Của Giới Brahmin Như Những Ần Dụ Xã Hội

Sự Trình Bày những Brahmin

Văn học phổ thông đạo Phật thường thường trình bày những brahmin trong một ánh sáng ít được tán thưởng nhất. Vessantara Jātaka [1], chuyện kể về kiếp trước mới đây nhất của đức Phật trên quả đất này, trước lần ra đời (xem như) cuối cùng này, có lẽ là câu chuyện nổi tiếng nhất trong toàn bộ truyền thống Theravada, và cũng đã là quan trọng nữa trong những truyền thống khác của đạo Phật [2]. Trong câu chuyện này, vị Phật tương lai đạt đến sự độ lượng ở mức cao nhất có thể có được, qua việc cho một người brahmin già những đứa con của chính mình. Jūjaka, tên người người brahmin già này, đã theo tìm đến tận nơi ẩn tu miền núi của ngài, để cầu xin những đứa trẻ. Điều gì đã khiến Jūjaka phải làm điều cầu xin quái lạ này? Sau khi được giàu có trong tuổi già, Jūjaka lấy một người vợ trẻ. Khi cô này đến giếng làng để lấy nước, những cô gái trẻ khác chế nhạo việc cô có một người chồng già yếu ớt, người không thể còn cùng cô vui chuyện chăn gối. Cô trở về nhà, đòi với Jūjaka phải cung cấp cho cô những tôi tớ, để cứu cô khỏi phải đi ra ngoài bị công chúng làm nhục. Nghe nói rằng Vessantara, tiền thân của đức Phật, là khuôn mẫu của sự độ lượng (lòng bố thí) Jūjaka đã đi tìm đến Vessantara. Như vậy, nguyên nhân gốc rễ của hành vi thái quá của Jūjaka là thèm muốn, sự thèm muốn phi lý của một người già dâm đãng: chính tên gọi Jūjaka gợi ý sự già yếu mục nát. [3]

Gombrich – Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật (11)

Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật

(What the Buddha Thought)

Richard Gombrich

(←... tiếp theo)

Chương 11

Lập trường Thực dụng và Phong thái Trí thức của đức Phật

Đức Phật đã là một người Thực dụng – đến Mức độ nào và trong Ý hướng nào?

Lập đi lập lại nhiều lần, đức Phật đã nhấn mạnh rằng mục đích của ngài như một người thày dạy học là hoàn toàn thực tiễn [1]. Những người theo ngài đã đi đến hiểu ngài như vị thày thuốc vĩ đại; Dhamma đã là thuốc chữa bệnh ngài đã kê toa, Sańgha là những y tá, họ có sứ mệnh quản lý toa thuốc đó. Mặc dù không có chứng cớ trong tàng kinh cho diễn giải này, những học giả ngày nay đã lập luận hợp lý rằng công thức phát biểu của Bốn Sự thật Cao quí đi theo đặc ngữ diễn đạt y học của thời đại: trước tiên chẩn đoán căn bệnh, tiếp đến thiết lập nguồn gốc hay nguyên nhân của nó, sau đó đưa ra một phương thuốc trị bệnh tương ứng nói rõ sẽ gồm những gì, và cuối cùng quy định cách điều trị để khỏi bệnh. Đức Phật đã tự nói về mình như người y sĩ giải phẫu, người mổ vết thương lấy bỏ mũi tên tham ái [2]

Gombrich – Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật (10)

Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật

(What the Buddha Thought)

Richard Gombrich

(←... tiếptheo)

Chương 10

Nhận thức; Ngôn ngữ; Nirvāṇa

Chúng ta đã thấy trong Chương 5 rằng truyền thống Veda đã trộn lẫn (theo cái nhìn từ xa của chúng ta: đã làm rối rắm) bản thể luận, câu hỏi về những gì là-có, với tri thức luận, câu hỏi về những gì chúng ta có thể biết, và biết thế nào. Chúng ta cũng đã thấy, ở đó và trong chương 8, rằng đức Phật đã biện luận phản lại việc nêu lên một thể loại của sự ‘là-có’ và đã hoàn toàn thế vào chỗ của câu hỏi ‘cái gì là-có?’ với câu hỏi ‘chúng ta có thể kinh nghiệm gì?’

Jacques Prévert – Barbara

Barbara

Jacques Prévert (1900 - 1977)

Nhớ không em, Barbara

Mưa đang không ngớt xuống Brest ngày hôm đó

Và em vừa bước vừa mỉm cười

Tươi vui rạng rỡ mừng xối sả

Dưới mưa

Nhớ không em Barbara

Đang mưa xuống Brest không ngớt

Gombrich – Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật (09)

Nguồn gốc và Ý nghĩa của những Ý tưởng của đức Phật

(What the Buddha Thought)

Richard Gombrich

(←...tiếp theo)

Chương 9

Nhân quả và Tiến trình không-Ngẫu nhiên

Trong những ý tưởng của đức Phật, ý tưởng nào khiến ngài nổi tiếng nhất trong khối đông đảo những người theo ngài ở India thời cổ? Thuyết karma có thể đã không từng được những người theo đạo Phật sau này hiểu là sự đóng góp đặc biệt của đức Phật, vì nó đã sớm đi đến để cũng có một ảnh hưởng rất lớn vào những truyền thống tôn giáo khác nữa của India. Đúng, ngài cũng đã được gắn với sự giảng dạy thuyết anattā, nhưng đó đã là một nhãn hiệu; nội dung ý tưởng chính xác có lẽ chỉ một số ít đã hiểu. Tuy nhiên, nếu chúng ta tìm ý tưởng đã đem lại định nghĩa phổ thông cho chính những người đạo Phật, câu hỏi của tôi có một trả lời rõ ràng. Những tổ chức đạo Phật ở India thời cổ đã cung cấp cho những người đi hành hương và những tín đồ thuần thành khác với hàng ngàn và hàng ngàn những phiến đất nung nhỏ, hầu hết chúng đều khắc cùng những từ. Những từ đó, với một biến thể nhỏ về ngữ âm, đã là ‘ye ddhammā hetu-pabhavā’: ‘những dharmas’vốn nảy sinh từ những nguyên nhân’. Chúng có nguồn từ những từ đầu tiên của một bài kệ ngắn:

ye ddhammā hetu-pabhavā tesam hetum Tathāgato āha

tesam ca yo nirodho; evamvadi maha snmnno. [1]