Văn minh và những Bất mãn từ nó
Sigmund Freud
(1856 – 1939)
Das Unbehagen In Der Kultur (Vienna, 1929).
Civilization and Its Discontents (1930)
(tiếptheo)
Chương VIII
Đã
đến cuối hành trình của mình, tác giả phải yêu cầu những người đọc tha thứ vì
đã không có được một hướng dẫn khéo léo hơn, và vì đã không tránh cho họ những
đoạn đường dài tẻ trống, và những khúc-tạm-rẽ-vòng đầy phiền hà. Không nghi ngờ
gì rằng nó đã có thể được thực hiện tốt hơn. Tôi sẽ cố gắng, dù có trễ nãi, để
làm một vài bổ sung.
Điểm
quan trọng đầu tiên, tôi ngờ người đọc đã có ấn tượng rằng những cuộc thảo luận
của chúng ta về cảm xúc lầm lỗi [1]
đã phá vỡ khuôn khổ của bài luận văn này: rằng chúng chiếm quá nhiều không
gian, để phần còn lại của nội dung-chủ đề của nó, vốn chúng không phải luôn
luôn được kết nối chặt chẽ, đã bị đẩy sang một bên. Điều này có thể đã làm hỏng
cấu trúc bài viết của tôi; nhưng nó tương ứng trung thành với ý định của tôi để
trình bày cảm xúc lầm lỗi - như là vấn đề quan trọng nhất trong sự phát triển
của văn minh và cho thấy rằng cái giá chúng ta phải trả cho sự tiến bộ của văn
minh là một mất mát trong hạnh phúc qua việc đẩy mạnh cảm xúc lầm lỗi lên thật
cao [2].
Bất cứ điều gì vẫn còn nghe ra có âm thanh kỳ lạ về tuyên bố này, vốn là kết
luận cuối cùng của nghiên cứu của chúng ta, có lẽ có thể được truy nguồn về
quan hệ khá kỳ lạ - như vẫn chưa hoàn toàn giải thích được – vốn cảm xúc lầm
lỗi có với ý thức của chúng ta. Trong trường hợp thông thường của hối hận, mà
chúng ta coi là bình thường, xúc cảm này làm tự nó rõ ràng, đủ để ý thức có thể
nhận biết được. Thật vậy, chúng ta quen với việc nói về một “ý thức về lầm lỗi”
thay vì về một “xúc cảm về tội lỗi” [3].
Nghiên cứu của chúng ta về những bệnh nhiễu loạn thần kinh [4],
vốn sau hết với chúng, mà chúng ta có được những mũi tên có giá trị nhất
chỉ đến một sự hiểu biết về điều kiện bình thường, đưa chúng ta lên cao va chạm
với một vài mâu thuẫn. Một trong những tình cảm này, chứng ám ảnh nhiễu loạn
thần kinh, cảm xúc lầm lỗi làm tự nó được nghe vang động trong hữu thức, nó chi
phối hình ảnh bệnh tình và cũng cả đời sống của bệnh nhân, và nó hầu như không
cho phép bất cứ điều gì khác xuất hiện bên cạnh nó. Nhưng trong hầu hết những
trường hợp và những hình thức khác của chứng nhiễu loạn thần kinh, nó còn lại
là hoàn toàn vô thức, những dù không tính kể điều đó, vẫn không vì thế mà tác
dụng của nó thành kém quan trọng hơn. Bệnh nhân của chúng ta không tin chúng ta
khi chúng ta gán thuộc tính “cảm xúc lầm lỗi vô thức” vào với họ. Để có thể làm
chúng ta thành dễ hiểu với họ - dù cách nào đi nữa- chúng ta nói với họ về một
nhu cầu vô thức với sự trừng phạt, trong đó cảm xúc lầm lỗi tìm được sự biểu
hiện. Nhưng sự kết nối nó với một hình thức cụ thể của chứng nhiễu loạn thần
kinh phải không được ước tính quá mức. Ngay cả trong chứng ám ảnh nhiễu loạn
thần kinh, có những loại bệnh nhân không nhận thức được cảm xúc lầm lỗi của họ,
hoặc những người chỉ cảm thấy nó như là một sự bất an [5]
hành hạ, một loại bồn chồn lo lắng [6],
như thể họ bị ngăn chặn không được đem ra thực hiện những hành động nhất định
nào đó. Cuối cùng, những điều này phải là có thể hiểu được, dẫu chúng ta tuy
thế vẫn còn chưa thể hiểu. Ở đây, có lẽ chúng ta có thể lấy làm hài lòng khi
được chỉ ra rằng cảm xúc lầm lỗi là nằm ở dưới đáy của không gì khác hơn ngoài
một địa hình khác loại của của bồn chồn lo lắng; trong giai đoạn sau của nó, nó
trùng khớp hoàn toàn với sợ hãi về super-ego. Và những liên hệ của sự lo
lắng với hữu thức trưng bày cùng những biến dạng khác thường. Lo lắng thì luôn
luôn hiện diện ở chỗ nào đó, hoặc ở chỗ khác đằng sau tất cả mỗi triệu chứng;
nhưng một lần, nó ồn ào chiếm toàn bộ của hữu thức, trong khi lần khác, nó giấu
kín chính nó hết sức hoàn toàn, khiến chúng ta buộc phải nói về sự lo lắng vô
thức hoặc như, nếu chúng ta muốn có một ý thức tâm lý rõ ràng hơn, vì
trong trường hợp khởi đầu, lo lắng chỉ đơn giản là một xúc cảm [7],
của những khả năng có thể có của sự lo lắng. Kết quả là rất có thể mường tượng
được rằng xúc cảm tội lỗi đã được văn minh tạo ra thì không được cảm nhận giống
như vậy, và vẫn còn ở mức độ lớn rộng là vô thức, hoặc xuất hiện như là một
loại khó chịu – malaise [8]
, một sự không hài lòng, mà với nó, người ta tìm kiếm những động cơ khác.
Những tôn giáo, ở bất kỳ mức độ nào, chưa bao giờ bỏ qua phần đóng vai của cảm
xúc lầm lỗi trong nền văn minh. Hơn nữa - một điểm mà tôi đã thất bại không
thấu hiểu ở chỗ khác [9]
- chúng tuyên xưng cứu chuộc loài người từ cảm xúc lầm lỗi này, mà chúng gọi là
tội lỗi. Từ cách thức vốn trong đó, trong đạo Kitô, sự cứu chuộc này thì
đạt đến được – bởi cái chết hy sinh của một cá nhân duy nhất, là người trong
cách thức này đem nhận trên chính mình một cảm xúc lầm lỗi, vốn nó là phổ thông
với tất cả mọi người - chúng ta đã có được khả năng để suy ra cơ hội đầu tiên
có thể đã từng là gì, trong dịp đó, cảm xúc lầm lỗi nguyên thủy này, vốn cũng
đã là khởi đầu của văn minh, đã được tiếp thụ [10].