Văn minh và những Bất
mãn từ nó
Sigmund Freud
(1856 – 1939)
Das Unbehagen In Der
Kultur (Vienne , 1929).
Civilization and Its
Discontents (1930)
Văn minh và những Bất
mãn từ nó
Chương I
Không thể nào thoát khỏi ấn tượng
rằng người ta thông thường dùng những tiêu chuẩn sai lạc để đo lường - rằng họ tìm quyền lực, thành
công và của cải cho chính họ, và ngưỡng phục những điều này thấy trong những
người khác, và rằng họ lượng giá non thấp những gì có giá trị chân
thực trong đời sống. Và tuy thế, trong khi làm bất kỳ một phán
đoán tổng quát nào thuộc loại này, chúng ta ở trong nguy cơ quên mất thế giới
con người và đời sống tinh thần của nó muôn màu muôn vẻ như thế nào. Có một số
ít người được những người đương thời của họ không kềm được ngưỡng mộ với họ,
mặc dù sự lớn lao của những người này nằm trên những cống hiến và những thành
tựu hoàn toàn xa lạ với những mục đích và lý tưởng của đám đông quần chúng.
Người ta có thể dễ dàng nghiêng sang để giả định rằng sau rốt chỉ có một thiểu
số tán thưởng những con người lớn lao này, trong khi phần lớn đa số chẳng quan
tâm gì đến họ. Nhưng sự việc có lẽ không đơn giản như thế, nhờ vào những bất
đồng giữa những suy nghĩ và những hành động của người ta, và vào sự đa dạng
nhiều loại của những thôi thúc ước mong của họ.
Một vị trong số hiếm hoi khác thường
này, tự xưng là bạn tôi trong những thư từ của ông với tôi. Tôi đã gửi ông
quyển sách mỏng của tôi, trong đó luận giải tôn giáo như một ảo tưởng [1],
và ông trả lời rằng ông hoàn toàn đồng ý với phán xét của tôi về tôn giáo,
nhưng ông đã lấy làm tiếc rằng tôi đã không hoàn toàn hiểu thấu nguồn gốc đích
thực của những tình cảm tôn giáo. Điều này, ông nói, bao gồm trong một xúc cảm khác
thường vốn bản thân ông không bao giờ thiếu vắng, vốn ông tìm được nhiều người
khác xác nhận, và ông có thể giả định là nó hiện diện trong hàng triệu người.
Đó là một xúc cảm mà ông muốn gọi là một cảm giác về “vĩnh cửu”, một xúc cảm
như về một gì đó không cùng tận, không giới hạn - nó đã giống như, là “đại
dương” mênh mông. Xúc cảm này, ông nói thêm, là một thực tế hoàn toàn chủ quan,
không phải là một tín điều của lòng tin tôn giáo; nó mang theo với nó không bảo
đảm nào về bất tử của cá nhân, nhưng nó là nguồn của năng lượng tôn giáo vốn
được những Nhà Thờ và những hệ thống tôn giáo khác nhau đã nắm lấy, chúng hướng
dẫn nó vào những băng tầng đặc biệt, và không nghi ngờ gì cũng bị chúng làm cạn
kiệt. Một người, ông nghĩ rằng, có thể đúng đắn tự gọi mình là có tôn giáo trên
nền tảng của chỉ một mình xúc cảm đại dương này mà thôi, ngay cả nếu người ấy
bác bỏ mọi tin tưởng và mọi ảo tưởng.
Quan điểm được bày tỏ từ người mà tôi
hết sức vinh dự được xem là bạn, và chính ông là người một lần đã ca ngợi sự kỳ
diệu của ảo tưởng trong một bài thơ [2],
gây cho tôi không ít khó khăn. Tôi không thể khám phá ra được xúc cảm “đại
dương” này trong chính tôi. Không phải là điều dễ dàng để đối phó một cách khoa
học với những xúc cảm. Người ta có thể cố gắng để mô tả những dấu hiệu sinh lý
của chúng. Chỗ nào điều này là không thể được - và tôi sợ rằng xúc cảm đại
dương cũng sẽ thách thức lối mô tả về đặc điểm này - không có gì còn lưu lại,
chỉ trừ rơi trở về trên nội dung có tính ý tưởng vốn nó là sẵn sàng nhất được
liên kết với xúc cảm. Nếu tôi đã hiểu người bạn tôi cho đúng, với nó ông có ý
chỉ về cùng một điều, giống như sự an ủi được một nhà viết kịch sáng tạo và có
phần nào lập dị, đem cho người anh hùng của mình là người đang đối mặt với cái
chết tự gây ra. “Chúng ta không thể rơi ra ngoài thế giới này” [3].
Đó là nói rằng, nó là một xúc cảm về một sự ràng buộc không thể tháo gỡ, trong
tư cách là một với thế giới bên ngoài như một toàn bộ. Tôi có thể nhận xét rằng
với tôi điều này có vẻ đúng hơn như một gì đó trong bản chất thuộc về một nhận
thức trí thức, vốn nó không phải, nó là sự thật, là không có một giai điệu xúc
cảm đi kèm, nhưng chỉ giống như thể sẽ có mặt với bất kỳ hành động khác nào của
tư tưởng thuộc cùng phạm vi bằng nhau. Từ kinh nghiệm của riêng tôi, tôi không
thể thuyết phục bản thân tôi, về bản chất nguyên thủy của một xúc cảm loại
giống như vậy. Nhưng điều này không cho tôi quyền phủ nhận rằng trong thực tế
nó xảy ra trong người khác. Câu hỏi duy nhất là liệu nó được thông dịch một
cách chính xác hay không, và không biết nó có nên được xem như là fons et origo [4]
của toàn bộ nhu cầu về tôn giáo hay không.