Người-gót: một Lịch sử Ngắn gọn của Ngày
mai
Homo Deus: A Brief History of Tomorrow
Yuval Noah Harari
Từ Sấm truyền đến Lãnh đạo Cao
nhất
Một
khi Google, Facebook và những algorithm khác trở thành những sấm truyền biết hết
tất cả mọi việc, chúng cũng rất có thể tiến hoá vào thành những nhân tố tác động,
và cuối cùng vào thành những lãnh đạo cao nhất. [1] Để hiểu đường ‘bắn
đi như đạn’ này, hãy xem xét trường hợp của Waze
– một sofware ứng dụng về lưu thông dựa trên GPS mà ngày nay được nhiều tài xế
dùng. [2] Waze không chỉ là một
bản đồ. Hàng triệu người dùng nó, liên tục cập nhật nó về những chỗ nghẽn đường,
những tai nạn xe hơi, và (vị trí) những xe cảnh sát. Do đó, Waze biết để đổi hướng
bạn đi để tránh những chỗ giao thông đông đúc, và dẫn bạn đến đích của bạn qua
những tuyến đường có thể đi được nhanh nhất. Khi bạn đạt đến một ngã rẽ, và bản
năng của bạn nói với bạn rẽ phải, nhưng Waze
hướng dẫn bạn rẽ sang trái, những người dùng Waze sớm hay muộn học được rằng họ tốt hơn nên nghe theo Waze thay vì những ‘cảm thấy’ của họ [3].
Cuối
cùng, Waze có thể trở thành lãnh đạo cao nhất. Có quá nhiều quyền lực trong tay
của nó như thế, và biết rất nhiều hơn so với chúng ta biết, nó có thể bắt đầu
lôi kéo chúng ta, hình thành những mong muốn của chúng ta và làm những quyết định
của chúng ta cho chúng ta. Lấy thí dụ, giả sử vì Waze thì tốt quá như thế, tất
cả mọi người đều bắt đầu dùng nó. Và giả sử có một nghẽn lưu thông trên tuyến
đường số 1, trong khi tuyến đường thay thế số 2 thì tương đối vẫn còn lưu thông
được. Nếu Waze chỉ đơn giản để cho tất
cả mọi người biết như thế, sau đó tất cả những người lái xe sẽ đổ xô đến tuyến
đường số 2, và nó cũng sẽ bị nghẽn. Khi tất cả mọi người dùng cùng một oracle,
và tất cả mọi người đều tin oracle, oracle biến thành một lãnh đạo tối cao. Thế
nên Waze phải suy nghĩ cho chúng ta. Có lẽ nó sẽ thông báo cho chỉ cho một nửa
số tài xế (đang trên đường số 1) là trên đường số 2, vẫn lưu thông được, trong
khi vẫn giữ bí mật thông tin này với một nửa số tài xế khác. Qua đó, áp lực sẽ
giảm bớt trên tuyến đường số 1, và không làm ứ đọng xe cộ thêm cả tuyến đường số
2.
Microsoft
đang phát triển một hệ thống tinh vi hơn rất nhiều, gọi là Cortana, tên đặt theo một nhân vật AI trong nhóm những trò chơi
video Halo nổi tiếng của công ty này.
Cortana là một AI trợ giúp cá nhân mà Microsoft hy vọng sẽ gồm nó vào như một chức
năng trong toàn bộ của những phiên bản tương lai của hệ thống điều hành Windows.
[6] Người xử dụng sẽ được
khuyến khích để cho phép Cortana vào được tất cả những file, email và những sofware
ứng dụng của họ, do đó, nó sẽ đi đến biết được chúng, và có thể đem cho lời
khuyên của nó về vô số những vấn đề, cũng như trở thành một đại diện ảo, thay mặt
cho lợi ích của người xử dụng. Cortana có thể nhắc nhở bạn để mua một gì đó cho
ngày sinh nhật của vợ bạn, chọn quà tặng, đặt bàn tại nhà hàng và nhắc bạn uống
thuốc theo toa dược sĩ dặn đúng một giờ trước mỗi bữa ăn tối. Nó có thể báo trước
cho bạn rằng nếu ngay bây giờ bạn không ngừng đọc quyển sách này, bạn sẽ bị trễ
một buổi họp nghề nghiệp quan trọng. Khi bạn đang bước vào buổi họp, Cortana sẽ
báo trước rằng huyết áp của bạn quá cao và mức dopamine của bạn quá thấp, và dựa
trên số liệu thống kê trong quá khứ, bạn có khuynh hướng để mắc những sai sót
nghiêm trọng về công việc làm ăn trong trường hợp như vậy. Vì vậy, bạn tốt hơn nên
giữ những sự việc trong dự tính, và tránh đừng để tự mình vội cam kết, hay ký
nhận bất kỳ thỏa thuận nào.
Một
khi những Cortana tiến hóa từ những lời-sấm thành những đại diện tác động, chúng
có thể bắt đầu nói chuyện trực tiếp với nhau, thay mặt chủ nhân của chúng. Sự
thể có thể bắt đầu thật trong trắng giản dị, với Cortana của tôi liên hệ với
Cortana của bạn, để cùng đồng ý về một địa điểm và thời gian cho một cuộc họp.
Điều tiếp theo tôi biết, một công ty có thể tuyển dụng tôi vào làm nhân viên của
nó, nói với tôi không phải bận tâm gửi CV (hồ sơ thành tích cá nhân), nhưng chỉ
đơn giản là hãy cho phép Cortana của công ty này để phỏng vấn Cortana của tôi.
Hoặc Cortana của tôi có thể được Cortana của một người có thể là người yêu tương
lai tìm tiếp xúc, và cả hai Cortana sẽ so sánh những ghi chú của tôi (trong nhật
ký chẳng hạn) và của người kia để quyết định xem đó có sẽ là một kết hợp tốt hay
không – chủ nhân của chúng hoàn toàn không ai biết đến mối manh dò dẫm này.
Khi
những Cortanas dành được thẩm quyền, chúng có thể bắt đầu thao túng lẫn nhau để
đẩy mạnh những quyền lợi của những chủ nhân của chúng, thế nên thành công trong
thị trường việc làm, hay thị trường hôn nhân ngày càng có thể tuỳ thuộc vào phẩm
chất của Cortana của bạn. Những người giàu sở hữu những Cortana mới nhất, hoàn
thiện nhất sẽ có một ưu thế quyết định trên những người nghèo vẫn hoạt động với
những Cortana cũ của họ.
Nhưng
vấn đề còn đục ngàu khó khiểu nhất của tất cả thì liên quan đến danh vị cá nhân
của người chủ Cortana. Như chúng ta
đã thấy, con người không phải là những cá nhân, và họ không có chỉ một tự ngã
thống nhất. Quyền lợi của ai, sau đó, Cortana sẽ phục vụ? Giả sử tự ngã thuật kể
của tôi làm cho tôi một giải pháp quyết định đầu năm mới để bắt đầu một chế độ
ăn kiêng, và đến phòng tập thể dục mỗi ngày. Một tuần sau, đến lúc để đi đến
phòng tập thể dục, tự ngã trải nghiệm yêu cầu Cortana bật tivi xem, và gọi
pizza giao đến nhà. Cortana nên làm
gì? nó phải vâng lời tự ngã trải nghiệm, hay theo giải pháp quyết định đầu năm
do tự ngã thuật kể đã định tuần trước?
Bạn
cũng có thể hỏi liệu Cortana thực sự có khác biệt gì với một đồng hồ báo thức
không, vốn tự ngã thuật kể đã sắp đặt vào buổi tối, để đánh thức tự ngã trải
nghiệm dậy buổi sáng đúng giờ để đi làm. Nhưng Cortana sẽ có rất nhiều sức mạnh
với tôi hơn là một đồng hồ báo thức. Tự ngã trải nghiệm có thể tắt đồng hồ báo
thức bằng cách nhấn một nút bấm. Ngược lại, Cortana sẽ biết tôi rất rõ khiến nó
sẽ biết chính xác những nút nào bên trong tôi để bấm khiến cho tôi theo ‘lời
khuyên’ của nó.
Không
chỉ có Cortana của Microsoft là một
mình trong trò chơi này. Google Now
và Siri của Apple đang tiến tới cùng
một hướng. Amazon cũng thế, no có những algorithm liên tục nghiên cứu bạn và
dùng kiến thức của nó để giới thiệu những sản phẩm nó muốn bán cho bạn. Khi
tôi đi ‘đến’ Amazon để mua một quyển sách, một quảng cáo bật lên và nói với
tôi: “Tôi biết những sách nào bạn thích trong quá khứ. Những người có thị hiếu
tương tự cũng có khuynh hướng thích quyển sách mới này hay quyển sách mới kia”.
Thật tuyệt vời, có hàng triệu quyển sách trên thế giới, và tôi không bao giờ có
thể đọc lướt qua - dù chỉ bìa sách - được tất cả số chúng, chưa kể đến việc
đoán xem quyển nào đúng là quyển tôi sẽ thích. Thật là hay chừng nào, mà một
algorithm lại biết tôi, và có thể đề nghị sách cho tôi đọc, dựa trên thị hiếu rất
riêng tư và ‘không giống ai’ của tôi.
Và
đây chỉ là sự bắt đầu. Ngày nay ở USA, đã có nhiều người đọc sách dạng ebook hơn dạng in trên giấy. Những dụng
cụ điện tử chuyên một việc, loại như Kindle
của Amazon, có khả năng thu thập dữ liệu về người dùng của chúng, trong khi họ
đang đọc sách. Lấy thí dụ, Kindle của
bạn có thể theo dõi những phần nào của quyển sách bạn đọc nhanh, và phần nào chậm;
vào đến trang nào bạn đã tạm nghỉ, và trên đúng câu văn nào khiến bạn buông bỏ
quyển sách, không bao giờ cầm nó lên một lần nữa. (Tốt hơn nên cho những tác giả
biết để viết lại câu đó!). Nếu Kindle
được nâng cấp với khả năng nhận dạng khuôn mặt và những những dụng cụ cảm ứng đo
lường những đặc điểm sinh học, nó có thể biết những gì làm cho bạn cười, những
gì làm cho bạn buồn, và những gì làm cho bạn tức giận. Chẳng bao lâu, những quyển sách sẽ đọc bạn trong khi bạn
đang đọc chúng. Và trong khi bạn nhanh chóng quên hầu hết những gì bạn đã đọc,
Amazon sẽ không bao giờ quên dù chỉ một điều. Những dữ liệu như thế sẽ cho
Amazon có khả năng đánh giá sự phù hợp của một quyển sách (với độc giả) tốt hơn
nhiều so với trước đây. Nó cũng sẽ cho phép Amazon để biết bạn là ai, và làm thế
nào để làm bạn hứng khởi và làm bạn nguội lạnh. [7]
Cuối
cùng, chúng ta có thể đạt đến một điểm, khi đó sẽ là không thể nào được nữa để có
thể cắt đứt sự kết nối với mạng lưới biết-tất-nhớ-hết này, ngay cả chỉ một khoảnh
khắc. Cắt đứt kết nối sẽ có nghĩa là cái chết [8]. Nếu những hy vọng y
khoa được thực hiện, con người tương lai sẽ kết hợp vào cơ thể của họ một loạt
những dụng cụ đo lường đặc điểm sinh học, những bộ phận cơ thể bionic và những
robot-nano, chúng sẽ theo dõi sức khỏe của chúng ta và bảo vệ chúng ta tránh bị
nhiễm trùng, phòng bệnh và đừng để bị thương. Tuy nhiên, những dụng cụ này có
thể sẽ phải hoạt động liên tục và trực tuyến, kiểu online 24/7, vừa để chúng có thể được cập nhật tức thời với những thông
tin y học mới nhất, vừa để bảo vệ chúng khỏi những bệnh dịch mới trong không
gian cyber. Cũng như computer trong nhà tôi liên tục bị những virus, sâu
computer và những program độc hại loại ngựa Trojan tấn công, cũng sẽ như vậy với
máy tạo nhịp tim của tôi, máy trợ thính của tôi, và hệ miễn dịch công nghệ nano
của tôi. Nếu tôi không thường xuyên cập nhật software chống virus trong cơ thể tôi, một ngày nào đó tôi sẽ thức
dậy, khám phá rằng hàng triệu nano-robot đang cuồn cuộn trong những mạch máu của
tôi, bây giờ được một hacker nào đó từ Bắc Korea đang điều khiển.
Những
công nghệ mới của thế kỷ XXI do đó có thể đảo ngược cuộc cách mạng nhân bản, tước
bỏ khỏi con người thẩm quyền của họ, và trao quyền thay thế cho những algorithm
không-người. Nếu bạn kinh hoàng trước hướng đi này, đừng đổ lỗi cho những chuyên
viên computer. Trách nhiệm thực sự nằm trong tay những nhà sinh vật học. Điều
là rất quan trọng để nhận ra rằng tất cả khuynh hướng này đang được thúc đẩy bởi
những kiến thức sinh học nhiều hơn bởi khoa học computer. Đó là ngành khoa học
sự sống đã kết luận rằng những sinh vật
là những algorithm. Nếu đây không phải là trường hợp xảy ra – nếu những
sinh vật hoạt động trong một cách thức vốn khác biệt với những algorithm – Khi
đó computer có thể làm những việc kỳ diệu trong những lĩnh vực khác, nhưng chúng
sẽ không thể hiểu được chúng ta và chỉ đạo cuộc sống của chúng ta, và chúng chắc
chắn sẽ không có khả năng hợp nhập vào với chúng ta. Tuy nhiên, một khi những
nhà sinh học đã kết luận rằng những sinh
vật là những algorithm, họ tháo bỏ bức tường phân cách giữa những gì hữu cơ
và những gì vô cơ, biến cuộc cách mạng computer từ một sự việc hoàn toàn cơ học
thành một chấn động sinh học, và chuyển thẩm quyền từ những con người cá nhân sang
những algorithm hoạt động nối mạng.
Một
số người thực sự kinh hoàng bởi sự phát triển này, nhưng thực tế là hàng triệu người
khác sẵn sàng nắm lấy nó. Xảy ra rồi, ngày nay nhiều người trong chúng ta đã bỏ
quyền giữ tính riêng tư và đặc tính cá nhân của chúng ta, để ghi chép lại mọi
hành động của chúng ta, tiến hành cuộc sống của chúng ta online và trở nên hốt hoảng nếu sự kết nối với netwwork bị gián đoạn dẫu chỉ một vài phút. Việc chuyển quyền từ
con người sang những algorithm đang xảy ra quanh chúng ta, không phải là một kết
quả của một số những quyết định quan trọng của chính quyền nào cả, nhưng bởi một
trận lụt, tràn ngập những lựa chọn trần tục.
Kết
quả sẽ không phải là một nhà nước cảnh sát trị kiểu Orwell. Chúng ta luôn luôn
chuẩn bị bản thân cho kẻ thù đã có trước đây, ngay cả khi chúng ta đối diện với
một đe dọa hoàn toàn mới. Những thủ môn bảo vệ tính cách cá nhân con người đứng
canh giữ chống lại sự chuyên chế của tập thể, mà không nhận ra rằng tính cách
cá nhân con người hiện đang bị đe dọa từ hướng đối ngược. Tính cách cá nhân con
người sẽ không bị Ông Anh Lớn nghiền
nát; nhưng nó sẽ tan rã từ bên trong. Ngày nay những công ty lớn và chính phủ bày
tỏ sự tôn kính tính cách cá nhân của tôi, và hứa sẽ cung cấp thuốc men, giáo dục
và giải trí được cắt đo vừa vặn với những nhu cầu và mong muốn không giống ai của
riêng tôi. Nhưng để làm được như vậy, đầu tiên những công ty và chính phủ cần
phải phá vỡ tôi vào thành những hệ thống-con sinh hóa học, theo dõi những hệ thống
nhỏ hơn này với những dụng cụ cảm ứng đặt khắp nơi, và diễn dịch công việc của chúng
với những algorithm mạnh mẽ. Trong tiến trình này, cá nhân sẽ bốc hơi tan biến
thành không là gì cả, nhưng chỉ là một tưởng tưởng tôn giáo không thực. Thực tại
sẽ là một mạng lưới chằng chịt, đan kín những algorithm sinh hóa và điện tử,
không có biên giới rõ ràng, và không có những trung tâm hành động hay những trục
quay cá nhân.
Tăng bậc bất bình đẳng
Cho
đến giờ, chúng ta đã xem xét hai trong ba mối đe dọa thực tiễn với chủ nghĩa nhân
bản tự do: thứ nhất, rằng con người sẽ hoàn toàn mất đi giá trị của họ; thứ
hai, rằng con người vẫn sẽ có giá trị tập thể chung, nhưng họ sẽ mất thẩm quyền
cá nhân của họ, và thay vào đó những algorithm bên ngoài sẽ nắm quyền điều
hành. Hệ thống vẫn sẽ cần bạn để soạn những symphony, dạy lịch sử, hay viết code cho computer, nhưng hệ thống sẽ biết
bạn tốt hơn bạn biết chính mình, và do đó sẽ làm hầu hết những quyết định quan
trọng cho bạn – và bạn sẽ hoàn toàn hài lòng với điều đó. Nó sẽ không nhất thiết
phải là một thế giới xấu; nó sẽ, tuy nhiên, là một thế giới sau-tự do.
Đe
dọa thứ ba đến với chủ nghĩa tự do là một số người sẽ vẫn tuyệt đối cần thiết
và (máy móc) không thể đọc và hiểu được, nhưng họ sẽ tạo thành một tầng lớp đặc
quyền nhỏ gồm những con người được nâng cấp. Những người-vượt-người này sẽ được vui hưởng những khả năng chưa từng
nghe nói và sáng tạo chưa từng có, chúng sẽ cho phép họ tiếp tục làm cho nhiều những
quyết định quan trọng nhất trên thế giới. Họ sẽ thực hiện những dịch vụ chủ yếu
quan trọng cho hệ thống, trong khi hệ thống không thể hiểu và quản lý được họ.
Tuy nhiên, hầu hết những con người sẽ không được nâng cấp, và hệ quả là họ sẽ
trở thành một giai cấp thấp kém hơn, bị cả những algorithm computer lẫn những người-vượt-người mới chi phối.
Phá
vỡ loài người vào thành những giai cấp sinh học sẽ phá hủy những nền tảng của hệ
ý thức nhân bản tự do. Chủ nghĩa nhân bản tự do có thể cùng tồn tại với những khoảng
cách kinh tế-xã hội. Thật vậy, vì nó chuộng tự do hơn bình đẳng, nó nhìn nhận
những khoảng cách như vậy như đương nhiên. Tuy nhiên, chủ nghĩa tự do vẫn giả định
rằng mọi người đều có giá trị và thẩm quyền như nhau. Từ một quan điểm tự do,
nó là hoàn toàn đúng (hay tuyệt không có gì sai trái) rằng một người là tỉ phú
sống trong một lâu đài xa hoa, trong khi một người khác là một nông dân nghèo sống
trong một lều rơm. Vì theo chủ nghĩa tự do, những kinh nghiệm độc đáo của người
nông dân thì vẫn có giá trị cũng ngang như của người tỉ phú. Đó là lý do có những
tác giả nhân bản tự do viết những tiểu thuyết dài về những kinh nghiệm của những
nông dân nghèo – và tại sao ngay cả những tỉ phú vẫn say sưa đọc những tiểu
thuyết loại như thế. Nếu bạn đi xem Les
Misérables ở Broadway hay Covent Garden, bạn sẽ thấy rằng chỗ ngồi xem tốt
có thể phải mua với giá hàng trăm đô la, và nếu cộng lại sự giàu có của những khán
giả, tài sản có thể đến hàng tỷ, nhưng họ vẫn có cảm tình với Jean Valjean, người
đã đi tù mười chín năm chỉ vì ăn cắp một ổ bánh mì để nuôi đứa cháu đói của
mình.
Lôgích
này cũng hoạt động trong ngày bầu cử, khi lá phiếu của người nông dân nghèo được
đếm cũng chính xác như của người tỉ phú. Giải pháp nhân bản tự do cho sự bất
bình đẳng xã hội là đem cho giá trị bằng nhau với những kinh nghiệm con người
khác biệt, thay vì sự cố gắng để tạo ra những kinh nghiệm tương tự cho tất cả mọi
người. Tuy nhiên, số phận của giải pháp này sẽ là gì một khi kẻ giàu người nghèo
bị phân tách không chỉ đơn giản bởi tài sản giàu có, cũng nhưng còn bởi những
khoảng cách sinh học thực sự?
Trong
bài báo trên New York Times của cô,
Angelina Jolie đã đề cập đến những chi phí cao của những thử nghiệm di truyền.
Hiện nay, khám nghiệm Jolie đã làm, có chi phí $3.000 (không gồm giá của giải
phẫu vú, giải phẫu tái tạo và những điều trị liên quan). Điều này trong một thế
giới trong đó 1 tỉ người kiếm được ít hơn 1 đôla mỗi ngày, và 1,5 tỉ người khác
kiếm được từ $1 đến $2 một ngày [9]. Ngay cả nếu có họ
làm việc chăm chỉ trọn đời, họ vẫn sẽ không bao giờ có thể đủ tiền cho một khám
nghiệm gene, tốn 3.000 đôla. Và những khoảng cách kinh tế hiện nay chỉ tăng lên.
Tính đến đầu năm 2016, sáu mươi hai người giàu nhất thế giới có tài sản trị giá
bằng với 3,6 tỉ những người nghèo nhất! Vì dân số thế giới là khoảng 7,2 tỉ, có
nghĩa là 62 tỉ phú cùng nắm giữ sự giàu có bằng với tất cả nửa phần phần nhân
loại dưới cùng.[10]
Chi
phí thử nghiệm DNA có khả năng giảm xuống theo thời gian, nhưng những phương
pháp điều trị mới đắt tiền đều liên tục sẽ được đưa ra trước. Vì vậy, trong khi
những phương pháp điều trị cũ sẽ dần dần đi xuống mức phí tổn vừa với tầm tay của
quần chúng, những tầng lớp thiểu số giàu có sẽ vẫn luôn luôn giữ một vài bước tiến
ở phía trước. Trong suốt lịch sử, người giàu có đã được hưởng nhiều ưu thế xã hội
và chính trị, nhưng chưa bao giờ từng có một khoảng cách sinh học rất lớn phân
chia họ với người nghèo. Những quý tộc thời trung cổ tự cho rằng máu màu xanh
cao quí chảy trong mạch máu của họ, và những Brahmin Hindu khẳng định rằng họ sinh
ra đã tự nhiên thông minh hơn những người khác, nhưng đây thuần túy là những
‘tiểu thuyết’. Trong tương lai, tuy nhiên, chúng ta có thể thấy có khoảng cách thực
sự trong khả năng thể chất và nhận thức mở ra giữa một tầng lớp thượng lưu được
nâng cấp và phần còn lại của xã hội.
Khi
những nhà khoa học đối diện với tấn tuồng này, trả lời hợp thức của họ là trong
thế kỷ XX đã có quá nhiều đột phá y học, tuy đã bắt đầu với tầng lớp giàu có,
nhưng cuối cùng toàn thể quần chúng đều được hưởng lợi chung, và chúng đã giúp
thu hẹp thay vì mở rộng hơn những khoảng cách xã hội. Lấy thí dụ, những thuốc vắcxin
và những loại thuốc kháng sinh, những người được hưởng lợi đầu tiên chủ yếu là
tầng lớp thượng lưu ở những nước phương Tây, nhưng ngày nay chúng cải thiện sức
khoẻ đời sống tất cả mọi người, khắp mọi nơi, trên toàn thế giới.
Tuy
nhiên, kỳ vọng rằng quá trình này sẽ được lập lại trong thế kỷ XXI có thể chỉ
là mong ước hão huyền, vì hai lý do quan trọng. Thứ nhất, y học đang trải qua một
cách mạng vĩ đại khác thường về khái niệm. Y
học của thế kỷ XX nhằm chữa lành bệnh. Y học của thế kỷ XXI đang ngày càng hướng
tới sự ‘nâng cấp’ sức khỏe của người khoẻ mạnh. Chữa bệnh là một dự án theo
chủ nghĩa quân bình, vì nó giả định rằng có một tiêu chuẩn bình thường về sức
khỏe thể chất và tinh thần vốn tất cả mọi người đều có thể có được và nên vui
hưởng. Nếu ai đó đã ‘rơi’ xuống dưới mức tiêu chuẩn, đó là công việc của những
y sĩ để ‘chữa trị’ vấn đề, và giúp anh ta hoặc cô ta ‘được giống như mọi người’.
Ngược lại, việc nâng cấp sức khỏe là một dự án ‘chọn lọc cho thiểu số ưu tú’,
vì nó từ chối ý tưởng về một tiểu chuẩn chung áp dụng cho tất cả, nhưng tìm
cách để cung cấp cho một số cá nhân nào đó một ưu thế hơn những người khác. Người
ta muốn có trí nhớ thật trong sáng, còn trí thông minh phải trên trung bình, và
thêm khả năng tình dục phải là ‘số dách’!. Nếu một số hình thức nào đó của sự nâng
cấp trở nên quá rẻ và quá phổ biến khiến mọi người đều có thể vui hưởng và
thích thú với nó, nó sẽ chỉ đơn giản đến lượt được coi là mức độ cơ bản mới, và
những thế hệ tiếp sau của những phương pháp điều trị của sẽ lại cố gắng vượt
qua chúng.
Thứ
hai, y học của thế kỷ XX đã đem lại lợi ích cho đám đông, cho quần chúng; vì thế
kỷ XX là thời đại của đám đông. Những đội quân của thế kỷ XX cần hàng triệu chiến
sĩ khỏe mạnh, và kinh tế của nó cần thiết hàng triệu công nhân khỏe mạnh. Do
đó, những quốc gia thành lập những dịch vụ y tế công cộng để bảo đảm sức khỏe
và sức sống của tất cả mọi người. Những thành tựu y tế lớn nhất của chúng ta là
đã cung cấp những cơ sở y tế công cộng, những dịch vụ vệ sinh đại chúng, những
chiến dịch chích ngừa, và khắc phục bệnh dịch cho đám đông. Tầng lớp ưu tú lãnh
đạo Japan, năm 1914, trong quyền lợi của họ, nên đã đầu tư thật lớn vào y tế,
như tiêm vắc xin cho những người nghèo, xây nhà thương, và lập những hệ thống cống
rác trong những khu ổ chuột, vì nếu họ muốn Japan là một quốc gia mạnh mẽ với một
đội quân mạnh mẽ và một nền kinh tế mạnh mẽ, họ cần hàng triệu chiến sĩ và người
lao động khỏe mạnh.
Nhưng
thời đại của quần chúng có thể đã qua rồi, và cùng với nó là thời đại của y học
đại chúng. Khi những người lính và người thợ con người nhường đường cho những
algorithm, ít nhất là một số trong giới ưu tú thiếu số có thể kết luận rằng sẽ
không đi đến đâu trong việc cung cấp những thăng tiến, hay ngay cả những điều
kiện tiêu chuẩn sức khỏe cho đông đảo quần chúng gồm những người nghèo vô dụng,
và tập trung vào việc nâng cấp chỉ một số ít những người-vượt-người vượt mức tiêu chuẩn thông thường là điều hợp lý
hơn nhiều.
Đã
xảy ra rồi, ngày nay tỉ lệ sinh đang giảm ở những nước công nghệ tiên tiến như
Japan và Nam Korea, nơi mà những nỗ lực phi thường được đầu tư vào việc nuôi dưỡng
và giáo dục một số ít và ngày càng ít những trẻ em – những người được trông cậy
ngày càng nhiều hơn. Nhũng nước đang phát triển lớn như India, Brazil hay
Nigeria làm thế nào có thể hy vọng cạnh tranh được với Japan? Những nước này giống
như một chuyến tàu dài. Tầng lớp ưu tú nhưng thiểu số chọn lọc trong toa tàu hạng
nhất được hưởng những dịch vụ chăm sóc sức khỏe, giáo dục và mức thu nhập ngang
bằng với những quốc gia phát triển nhất trên thế giới. Tuy nhiên, hàng trăm triệu
công dân bình thường đứng ngồi chật trong những toa tàu hạng ba vẫn mắc những bệnh
phổ biến lan rộng, vẫn thiếu học thức và nghèo đói. Giới thiểu số ưu tú của
India, Brazil hay Nigeria sẽ thích làm gì hơn trong thế kỷ tới? Đầu tư vào việc
chữa trị những vấn đề của hàng trăm triệu người nghèo, hay nâng cấp chỉ một vài
triệu người giàu có? Không giống như trong thế kỷ XX, khi tầng lớp thiếu số ưu
tú có phần quyền lợi trong việc chữa trị những vấn đề của người nghèo, vì về
quân sự và kinh tế họ là những nguồn lực quan trọng, nhưng trong thế kỷ XXI chiến
lược hiệu quả nhất (mặc dù tàn nhẫn) có thể là hãy buông bỏ những toa tàu hạng
ba vô dụng, và hãy thật nhanh tiến tới phía trước, dù chỉ với toa tàu hạng nhất.
Để cạnh tranh với Japan, Brazil có thể sẽ cần một số ít những người-vượt-người được
nâng cấp, nhiều hơn là cần hàng triệu những công nhân bình thường khỏe mạnh.
Làm
thế nào tín ngưỡng nhân bản tự do có thể tồn tại trước sự xuất hiện của những
người-vượt-người, tất cả với những khả năng thể chất, tình cảm và trí tuệ đặc biệt?
Điều gì sẽ xảy ra nếu quay ra rằng những người-vượt-người như thế có những kinh
nghiệm khác biệt trong cơ bản với những Sapiens
bình thường? Điều gì sẽ xảy ra nếu những người-vượt-người nhàm chán bởi ‘sự mới
lạ’ về những kinh nghiệm của những tên trộm Sapiens
thấp kém, trong khi con người bình thường tìm thấy vở tuồng cải lương về những
chuyện tình của những siêu nhân khó có thể nuốt nổi?
Những
dự án lớn của con người trong thế kỷ XX – khắc phục nạn đói, bệnh dịch và chiến
tranh – nhằm bảo vệ một chuẩn mực phổ quát của sự phong phú, sức khỏe và hòa bình
cho tất cả mọi người, không có ngoại lệ. Những dự án mới của thế kỷ XXI – đạt tới
sự không chết, hạnh phúc vĩnh cửu và phẩm tính thần linh như những gót – cũng
hy vọng sẽ phục vụ tất cả loài người. Tuy nhiên, vì những dự án này nhằm mục
đích vượt qua chứ không phải là bảo vệ tiêu chuẩn định mức, chúng rất có thể
cũng dẫn đến việc tạo ra một giai cấp siêu nhân mới, những người-vượt-người, những
người vượt người này sẽ buông bỏ những gốc rễ nhân bản tự do của họ, và đối xử
với những con người bình thường không tốt gì hơn, nếu so với những người Europe
da trắng của thế kỷ XIX đã đối xử với những người da đen Africa. [11]
Nếu
những khám phá khoa học và những phát triển công nghệ phân rẽ loài người vào thành
một khối rất đông đảo gồm toàn những con người vô dụng và một tầng lớp nhỏ chọn
lọc, ưu tú gồm những người-vượt-người đã được nâng cấp, hoặc nếu thẩm quyền
thay đổi hoàn toàn, từ những con người sang tay của những algorithm rất thông
minh, khi đó chủ nghĩa nhân bản tự do sẽ sụp đổ. Những tôn giáo hay hệ ý thức mới
nào có thể lấp đầy khoảng trống do đó mà có này, và hướng dẫn sự tiến hóa kế tiếp
của những con cháu có quyền năng như gót của chúng ta?
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
[1] [For oracles, agents and sovereigns see:
Bostrom, Superintelligence]
[2] Waze: tương tự như Google Maps, nhưng năm
2013 Google Maps đã mua Waze.
[3] [https://www.waze.com/.]
[4] oracle mang rất nhiều nghĩa trong cổ điển
Hellas: vị thần ban lời sấm (như Apollo), hay người tu sĩ ở đền thờ có được/nghe
được lời sấm, hay chỗ có lời sấm (Delphi), hay chính lời sấm. Thường oracle có
nghĩa là chính lời sấm, hay người tu sĩ nghe lời sấm và đọc lại cho người hỏi;
nhưng ở đây, nó mang thêm nghĩa mới, xa gần có liên hệ với Oracle, tên một công ty có sản phẩm - mang tên Oracle - là program tạo những cơ sở cấu trúc dữ liệu. Oracle có thể
hiểu như ‘máy cho lời sấm’ phổ thông và lớn nhất thế giới hiện nay. Chúng ta
‘hỏi’ cơ sở cấu trúc dữ liệu - do Oracle tạo ra - những câu hỏi (trong một ngôn
ngữ có cú pháp kỹ thuật đặc biệt), và nó trả lời cho chúng ta, dựa trên những
dữ liệu thông tin đã được thu tập trong một cấu trúc theo những qui luật của
những hệ thống cơ sở dữ liệu (databases).
[5] agent
[6] Cortana trong hệ thống điều hành Windows, Siri trong hệ thống điều hành MacOS của
Apple, Google Assistant trong hệ
thống điều hành Android.
[7] [Dormehl, The Formula, 206.]
[8] Gần như vậy, chúng ta hiện nay đã đi đến
tình trạng không thể hoạt động nếu không có những email, google, iphone, wifi,
internet...
[9] [World Bank, World Development Indicators 2012 (Washington DC: World Bank,
2012), 72, http://data.worldbank.org/sites/default/files/wdi-2012-ebook.pdf.]
[10] [Larry Elliott, ‘Richest 62 People as
Wealthy as Half of World’s Population, Says Oxfam’, Guardian, 18 January 2016, retrieved 9 February 2016,
http://www.theguardian.com/business/2016/jan/18/richest-62-billionaires-wealthy-half-world-population-combined;
Tami Luhby, ‘The 62 Richest People Have as Much Wealth as Half the World’, CNN Money, 18 January 2016, retrieved 9
February 2016, http://money.cnn.com/2016/01/17/news/economy/oxfam-wealth/.]
[11] Hay tệ hơn – đâu đó trong những chương
trước – tâc giả nói – những con người vượt người này (tôi tránh dùng từ ‘siêu
nhân’ vì tuy ‘siêu’ nhưng vẫn là ‘người; ở đây những con người nâng cấp này –
là những Homo-Sapiens đã vượt qua chính Sapiens để thành những Homo-Deus, một
giống hoàn toàn khác biệt); những người vượt người này sẽ đối xử với chúng ta
tuy khó đoán, nhưng có lẽ sẽ giống như chúng ta (một động vật) hiện đang đối xử
với những loài động vật khác – trâu kéo cày, bò lấy thịt, yến lấy tổ,.giết khỉ
chỉ cốt lấy óc ăn, giết cá chỉ cốt lấy vảy (bào ngư), hay trứng (caviar), giết
gấu để lấy mật, săn giết tê giác hay voi chỉ cốt lấy ngà….có tử tế, nuôi để
ngắm như nuôi cá vàng; hay nuôi làm bạn như chó, mèo, nhưng thực sự chỉ khi
chạy trốn cô đơn bằng trở nên không cô độc – hoặc không có ai chơi với mình -
hay mình không có ai để chơi với…
