Plato
Phiên Tòa và cái Chết của Socrates
Lời Socrates cãi trước tòa
Apology
[Những người buộc tội nói xong, giờ đến phiên Socrates:]
1. Lời cãi
1.1. Mở đầu
Các công dân Athens [1], tôi không biết những người buộc tội tôi đã tác động quí vị như thế nào, về phần tôi, tôi hầu như chính mình đã bị cuốn đi mất, không tự cưỡng được, vì họ đã nói đến thuyết phục làm sao. Tuy nhiên, khó có bất cứ một điều nào trong những gì họ nói được là sự thật. Trong số những dối trá đã kể, một điều đặc biệt làm tôi ngạc nhiên, cụ thể là quí vị nên cẩn thận đừng để bị lừa dối bởi một người ăn nói khôn khéo như tôi. Rằng họ không xấu hổ vì bị những sự kiện chứng minh ngay lập tức là sai, khi tôi cho thấy bản thân tôi không phải là một người ăn nói khôn khéo gì hết tất cả, mà tôi nghĩ là đáng xấu hổ nhất về phần họ, trừ khi thực sự họ gọi một ai ăn nói khôn khéo là người nói sự thật. Nếu họ định nói thế, tôi sẽ đồng ý rằng tôi là một nhà hùng biện, nhưng không phải theo lối của họ, thực vậy, như tôi nói, thực sự không có gì họ nói là sự thật. Từ tôi, quí vị sẽ nghe toàn bộ sự thật, có Zeus chứng giám, thưa quí vị, mặc dù không diễn tả trong những câu thêu thùa hoa mỹ và kiểu cách giống như của họ, nhưng mọi sự việc nói một cách ngẫu nhiên và những gì nảy đến đầu trước tiên sẽ nói trước, vì tôi đặt tin tưởng vào công lý của những gì tôi nói, và không để cho một ai trong quí vị mong đợi bất cứ điều gì khác. Nó sẽ không phù hợp ở tuổi của tôi, dù nó có thể hợp với một người trẻ tuổi, đùa nghịch với lời với chữ như khi tôi xuất hiện trước quí vị.
1.2. Những cáo buộc cũ
1.2.1. Tai tiếng
Một điều tôi xin hỏi và khẩn cầu quí vị, thưa quý vị: nếu quí vị nghe thấy tôi lên tiếng cãi cho tôi trong cùng một loại ngôn ngữ như tôi quen dùng ngoài chợ [2], cạnh bàn của những người cho vay hay đổi tiền [3], nơi nhiều người trong quí vị đã nghe tôi nói, và ở những nơi khác nữa, đừng ngạc nhiên hoặc tạo một xáo động vì lý do đó. Cương vị là thế này: đây là lần đầu tiên tôi xuất hiện trong một tòa án, đã ở tuổi bảy mươi , do đó đơn giản chỉ là một người xa lạ với cách thức ăn nói ở đây. Đúng như nếu tôi đã thực sự là một người khách lạ, chắc chắn quí vị sẽ tha thứ cho tôi, nếu tôi nói trong phương ngữ và cách thức mà tôi đã được nuôi nấng lớn lên, cũng vì thế nên yêu cầu giờ đây của tôi dường như chỉ là một điều chính đáng, bởi vì quí vị đừng quan tâm đến cách thức ăn nói của tôi – dù có thể là tốt hơn hoặc xấu hơn - nhưng tập trung chú ý của quí vị vào những gì tôi nói xem liệu đúng hay không đúng, bởi vì sự xuất sắc [4] của một thẩm phán [5]nằm trong điều này, cũng như của một diễn gỉa nằm trong nói lên sự thật.
Với tôi là điều phải, thưa quý vị, trước tiên tự bào chữa chống lại những buộc tội dối trá ban đầu đã cáo buộc tôi, và những người buộc tội tôi đầu tiên, và sau đó chống lại những buộc tội muộn sau và những người buộc tội kể sau. Đã từng có nhiều những người cáo buộc tôi từ nhiều năm đến nay, và không một cáo buộc nào của họ là đúng thật. Tôi sợ những người này nhiều hơn tôi sợ Anytus và những bạn bè của ông ta, mặc dù họ cũng là ghê gớm. Tuy nhiên, thưa quý vị, những người trước này, còn ghê gớm hơn như vậy, họ ảnh hưởng tư tưởng của hầu hết quí vị từ thời thơ ấu, thuyết phục quí vị và cáo buộc tôi hoàn toàn sai lầm, nói rằng có một người tên là Socrates, một người khôn ngoan, một người nghiên cứu về tất cả mọi thứ trên bầu trời và dưới đất, người làm những luận chứng tệ yếu thành vững mạnh hơn [6]. Những người lan truyền tin đồn đó, thưa quí vị, là những người buộc tội nguy hiểm của tôi, bởi vì những người nghe họ tin rằng những ai nghiên cứu những điều này còn thậm chí không tin vào những vị gót. Hơn nữa, những người buộc tội này là đông đảo, và làm thế đã được một thời gian dài; cũng có nữa, họ đã nói với quí vị ở tuổi quí vị vốn tin họ dễ dàng nhất, một số quí vị khi ấy còn là trẻ em và thanh thiếu niên, và họ đã thắng vụ án của họ bằng mặc nhiên, bởi vì khi ấy đã không có bào chữa.
Điều là phi lý nhất trong tất cả những điều này là người ta thậm chí không thể biết hoặc đề cập đến tên của họ, trừ khi một trong số họ là một người viết những hài kịch [7]. Những người đó là những người đã thuyết phục quí vị một cách nham hiểm và vu khống - là những người cũng - khi thuyết phục bản thân chính họ, sau đó thuyết phục những người khác - khó khăn nhất là đối phó với tất cả những người này: người ta không thể mang một trong số họ ra tòa hoặc phản biện bác bỏ anh ta, người ta chỉ đơn giản là phải chiến đấu với những cái bóng, như nó là, trong khi đưa ra bào chữa cho một người, và thẩm vấn đối ngược khi không có ai trả lời. Tôi muốn quí vị cũng nhận ra rằng những người buộc tội tôi thuộc hai loại: những người buộc tội tôi mới gần đây, và những người cũ tôi có nhắc đến; và nghĩ rằng trước tiên tôi phải bào chữa mình chống lại những người kể sau này, bởi vì quí vị cũng đã nghe những cáo buộc của họ đầu tiên, và đến một mức độ lớn hơn nhiều so với những cáo buộc gần đây.
Vậy như thế. Tôi chắc chắn phải tự bào chữa cho mình và trong một thời gian ngắn cố gắng nhổ rễ khỏi não thức của quí vị sự vu khống vốn như thế đã cư ngụ ở đó quá lâu. Tôi mong điều này có thể thành sự thực, dù trong bất kỳ cách nào, nếu thế là tốt hơn cho quí vị và cho tôi, và bào chữa của tôi có thể thành công, nhưng tôi nghĩ rằng điều này là rất khó khăn và tôi hoàn toàn nhận thức được nó là khó khăn như thế nào. Mặc dù vậy, hãy để vấn đề được tiến hành vì gót [8] có thể muốn thế, nhưng tôi phải tuân theo pháp luật và bào chữa cho tôi.
1.2.2. Bắt đầu cãi
Xong thế, chúng ta hãy cùng tiếp tục xét việc tố tụng từ khởi đầu của nó. Những gì là lời buộc tội vốn từ đó vu khống phát sinh, trong đó Meletus đã thực tin khi ông viết ra cáo trạng chống lại tôi? Họ đã nói gì khi họ vu khống tôi? Như trong trường hợp nếu họ là những công tố viên thực sự của tôi, tôi phải đọc bản khai tuyên thệ họ đã đã thề. Nó bắt đầu bằng một điều gì đó như thế này: Socrates phạm tội làm điều sai trái trong đó ông tự bận rộn nghiên cứu những sự việc trên trời và dưới đất, ông làm cho luận chứng tệ yếu thành vững mạnh hơn, và ông dạy cùng những điều này cho những người khác. Quí vị đã chính mình xem thấy điều này trong kịch hài ước của Aristophanes, một Socrates đó đây nay chỗ này mai chỗ kia, nói rằng ông đã đi trên không và bàn rất nhiều điều vô nghĩa khác vốn là những điều mà tôi không biết gì tất cả. Tôi không nói trong khinh miệt về kiến thức loại như vậy, nếu như một người nào đó là khôn ngoan về những điều này – đừng để Meletus mang thêm nhiều trường hợp chống lại tôi, nhưng thưa quý vị, tôi không có dính dáng gì với nó, và ở điểm này, tôi kêu gọi đa số những quí vị là người làm chứng. Tôi nghĩ là đúng rằng tất cả những ai trong quí vị là những người đã nghe tôi trò chuyện, và nhiều quí vị đã có nghe, nên bảo với nhau nếu ai trong quí vị đã có bao giờ nghe tôi thảo luận về những chủ đề này dù trong bất cứ mức độ nào tất cả hay không. Từ điều này, quí vị sẽ biết rằng những điều khác nói về tôi đa số thuộc về cùng một loại.
Không một điều nào trong số chúng là đúng thật. Và nếu quí vị có nghe nói từ bất cứ ai rằng tôi đã nhận dạy cho người ta và tính lệ phí cho nó, đó cũng là không đúng sự thật. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng là một điều hay để có khả năng dạy cho người ta, như Gorgias người thành Leontini, và Prodicus người đảo Coes, và Hippias người vùng Elis Paros là người đương ghé thăm chúng tôi, bởi vì tôi đã gặp một người đã tốn nhiều tiền cho những sophist hơn tất cả những người khác cộng lại, Callias, con trai của Hipponicus [10]. Vì vậy, tôi hỏi ông - ông ta có hai con trai - “Callias”, tôi nói, “nếu con trai của ông đã là những con ngựa non hoặc con bê, chúng ta tìm và thuê một người giám sát chúng, người sẽ làm cho chúng nổi trội về những phẩm chất thích hợp của chúng, là một số nhà nuôi ngựa giống hoặc nhà nông. Bây giờ, bởi vì khi chúng là con trai, ai là người mà ông nghĩ trong đầu về chuyện giám sát chúng? Ai là một người chuyên môn xuất sắc về loại này, loại thuộc con người và xã hội? Tôi nghĩ rằng ông đã phải nghĩ đến điều này bởi vì ông có con trai. Có một người như vậy hay không”,
1.2.3. Giải thích
tôi hỏi, “hay là không có?”. “Chắc chắn có”, ông nói. “Người ấy là ai?”, tôi hỏi, “tên của người đó là gì, mà ông ta đến từ xứ nào, và lệ phí của ông là sao?”. “Tên ông ấy, Socrates, là Evenus, đến từ Paros , và lệ phí là năm minas” [11]. Tôi nghĩ Evenus một người sung sướng, nếu ông ta thực sự có nghệ thuật [12] này, và đi dạy với một lệ phí khiêm tốn như thế. Chắc chắn tôi sẽ tự hào và tự khen mình nếu như tôi đã có kiến thức này, nhưng tôi không có nó, thưa quý vị.
Một trong quí vị có lẽ có thể cắt lời tôi và nói: “Nhưng Socrates, thế nghề nghiệp của ông là gì? Những vu khống này đến từ đâu? Bởi vì chắc chắn nếu quí vị không để mình bận rộn với một điều gì đó ngoài thông thường, tất cả những đồn đãi và nói chuyện này đã không phát sinh, trừ khi quí vị đã làm một điều gì đó khác hơn so với hầu hết mọi người. Hãy nói cho chúng tôi biết nó là gì, như thế khiến chúng tôi không thể nói liều lĩnh về ông”. Bất cứ một ai nói thế xem ra là đúng, và tôi sẽ cố gắng cho quí vị thấy những gì đã gây ra tai tiếng và vu khống này. Vậy sau đó xin lắng nghe. Có lẽ một số quí vị sẽ nghĩ rằng tôi khôi hài, nhưng xin chắc chắn rằng tất cả những gì tôi sẽ nói là sự thật. Những gì đã gây nên sự nổi tiếng của tôi là không có gì khác hơn là sự khôn ngoan thuộc một loại nào đó. Loại khôn ngoan nào? Khôn ngoan của con người, có lẽ [13]. Có thể rằng tôi thực sự có điều này, trong khi những người tôi đã đề cập vừa mới lúc nãy, là khôn ngoan với một sự khôn ngoan hơn con người; còn nếu khác nữa, tôi e không thể giải thích nó, vì tôi chắc chắn không có nó, và bất cứ ai nói tôi có là nói dối và nói để vu khống tôi. Đừng tạo một xáo động [14], thưa quý vị, ngay cả khi quí vị nghĩ rằng tôi đương khoe khoang, bởi vì câu chuyện tôi sẽ kể không có xuất xứ từ tôi, nhưng tôi sẽ giới thiệu quí vị với một nguồn đáng tin cậy. Tôi sẽ kêu gọi vị gót ở đền Delphi [15] như người chứng cho sự hiện hữu và bản chất của trí tuệ của tôi, nếu nó có như vậy. Quí vị biết Chairephon [16]. Ông là một người bạn của tôi từ thời tuổi trẻ, và là bạn của hầu hết quí vị, vì ông chia sẻ sự lưu vong của quí vị và sự trở về của quí vị. Quí vị chắc chắn biết loại con người như ông, bốc đồng như thế nào trong bất kỳ diễn tiến hành động nào. Một lần ông đã đến Delphi và mạo hiểm để hỏi vị oracle - như tôi đã nói, xin quý vị đừng tạo ra một xáo động – ông đã hỏi không biết nếu có bất kỳ con người nào khôn ngoan hơn tôi hay không, và vị Pythian [17] trả lời rằng không có ai là khôn ngoan hơn. Chairephon đã chết, nhưng anh của ông [18] sẽ làm chứng cho quí vị về việc này.
Hãy lưu ý rằng tôi kể cho quí vị biết điều này vì tôi mốn thông báo cho quí vị về nguồn gốc của sự vu khống. Khi tôi nghe nói về trả lời này, tôi tự hỏi mình: “Không biết gót định nói có thể là điều gì đây? Bí ẩn trong lời ông là gì? Tôi rất ý thức rằng tôi không khôn ngoan gì hết tất cả; vậy sau đó ông định nói gì khi bảo rằng tôi là người khôn ngoan nhất? Chắc chắn ông không nói dối, nó không là thuận lý [19] nếu ông ta làm như vậy”. Trong một thời gian dài, tôi đã hoàn toàn bối rối về phần ý nghĩa của ông, sau đó tôi rất miễn cưỡng quay sang một vài dò hỏi thuộc loại giống như thế này: tôi đã đến một trong những người nổi tiếng khôn ngoan, nghĩ rằng ở đấy, nếu như có bất cứ chỗ nào đó, tôi có thể bác bỏ oracle và nói: “Con người này khôn ngoan hơn tôi, nhưng ngài đã nói rằng là tôi”. Sau đó, khi tôi xem xét người này, với tôi không là cần thiết để nói cho quí vị biết tên của ông ta, ông là một trong những người hoạt động chính trị [20] của chúng ta - kinh nghiệm của tôi là một điều gì đó như thế này: Tôi nghĩ rằng ông đã xuất hiện có vẻ như khôn ngoan đối với nhiều người dân và đặc biệt là với chính ông, nhưng ông không không ngoan. Sau đó tôi đã cố gắng cho ông thấy rằng ông nghĩ mình khôn ngoan, nhưng ông không là thế. Kết quả là ông đã trở nên không thích tôi, và nhiều những người đứng ngoài cũng thế. Vì vậy, tôi rút lui và tự nghĩ một mình: “Tôi khôn ngoan hơn con người này, có khả năng là chẳng một ai trong cả hai biết được một bất cứ điều gì cho đáng giá, nhưng ông ta nghĩ rằng minh biết một điều gì đó khi ông ta là không, trong khi đó khi tôi không biết, tôi chẳng nghĩ rằng tôi biết, vì thế tôi có thể là khôn ngoan hơn ông này trong phạm vi nhỏ này, rằng tôi không nghĩ tôi biết những gì vốn tôi không biết”. Sau này, tôi tiếp cận một người khác, một trong những người tự cho là khôn ngoan hơn ông ta, và tôi đã nghĩ cùng điều tương tự, và như thế đi đến là cả hai, ông và nhiều người khác, đều không thích tôi.
Sau đó như thế, tôi tiến hành có hệ thống. Tôi nhận ra, với buồn bă và lo lắng, rằng tôi trở thành không được đám đông ưa thích, nhưng tôi nghĩ rằng tôi phải đặt sự quan trọng lớn nhất vào với lời oracle của gót, vì vậy tôi phải đi đến tất cả những ai là người có bất kỳ danh tiếng nào về kiến thức để xem xét ý nghĩa của nó. Và thề cùng con chó [21], thưa quí vị trong đoàn bồi thẩm – bởi vì tôi phải nói cho quí vị biết sự thật - Tôi có kinh nghiệm một điều gì đó như thế này: trong cuộc điều tra của tôi như dịch vụ đối với gót, tôi đã thấy rằng những người có uy tín cao nhất là những người khiếm khuyết nhất, trong khi những người đã bị cho là thấp kém hơn lại nhiều hiểu biết hơn. Tôi phải cung cấp cho quí vị một kết toán về những hành trình của tôi như chúng là những công sức tôi đã thực hiện để chứng minh rằng oracle không thể bác bỏ được. Sau những nhà chính trị, tôi đã đi đến những nhà thơ, những nhà viết bi kịch và thơ tụng thần [22] và những người khác, với ý định trong mỗi trường hợp đến với họ để bắt được chính tôi còn không biết nhiều hơn khi so với họ. Như vậy, tôi đã bắt đầu đem những bài thơ đó mà họ dường như đã khổ công nhất và đã hỏi họ chúng có những ý nghĩa gì, nhằm mục là đích đồng thời tôi có thể học hỏi một gì đó từ họ. Tôi xấu hổ nhưng buộc phải nói cho quí vị biết sự thật, thưa quý vị. Hầu như tất cả những những người đứng ngoài có thể giải thích những bài thơ hay hơn so với những tác giả của chúng có thể giải thích. Tôi sớm nhận ra rằng những nhà thơ không sáng tác những bài thơ của họ với kiến thức, nhưng với một vài tài năng bẩm sinh và với cảm hứng, giống như những người thày bói và những người tiên tri, cũng là những người nói nhiều điều hay mà không có bất kỳ sự hiểu biết nào về những gì họ nói. Dường như với tôi, những nhà thơ đã có cùng kinh nghiệm tương tự. Đồng thời tôi thấy rằng, bởi vì thơ của họ, họ nghĩ rằng mình là những người rất khôn ngoan trong những phương diện khác, vốn họ đã không là thế [23]. Như vậy, ở đó, lại một lần nữa, tôi rút lui, nghĩ rằng tôi đã có cùng một lợi thế hơn họ như tôi đã có hơn những nhà chính trị.
Cuối cùng tôi đã đi đến những thợ thủ công, vì tôi đã có ý thức về không biết gì thực tiễn, và tôi đã biết rằng tôi sẽ tìm thấy họ có kiến thức về nhiều điều hay đẹp. Về diều này, tôi đã không nhầm; họ biết những thứ tôi không biết, và trong mức độ đó, họ đã khôn ngoan hơn tôi. Tuy nhiên, thưa quí vị bồi thẩm, những thợ thủ công giỏi dường như với tôi mắc cùng khuyết điểm như những nhà thơ: mỗi người trong số họ, bởi vì thành công trong nghề thủ công của mình, nghĩ rằng mình rất khôn ngoan trong những hoạt động khác quan trọng nhất, và điều sai lầm này của họ làm lu mờ sự khôn ngoan mà họ đã có, vì vậy mà tôi đã tự hỏi mình, thay mặt cho oracle, không biết tôi có nên thích cứ như tôi đang là hay không, không có sự khôn ngoan của họ và cũng không có sự vô minh của họ, hoặc có cả hai. Câu trả lời tôi đưa cho bản thân mình và oracle rằng tôi có lợi hơn khi cứ giữ đúng như tôi là tôi.
1.2.4. Những hiểu lầm
Như là một kết quả của điều tra này, thưa quí vị bồi thẩm, tôi đã gặt hái được nhiều tai tiếng, thuộc một loại khó khăn để đối phó, và là một gánh thật nặng nề, nhiều những vu khống đến từ những người này và một danh tiếng về khôn ngoan, vì trong từng trường hợp, những người xung quanh nghĩ rằng bản thân tôi đã sở hữu sự khôn ngoan mà tôi đã chứng minh rằng người đối thoại của tôi đã không có. Những gì có thể xảy ra, thưa quý vị, là trong thực tế gót thì khôn ngoan và oracle của gót thốt ra có nghĩa là sự khôn ngoan của con người có giá trị rất ít hoặc không có giá trị gì, và khi ông nói rằng con người này, Socrates, ông đang sử dụng tên của tôi như một thí dụ, như thể nếu ông nói: “Người này trong đám các ngươi, những kẻ có sống chết, kẻ khôn ngoan nhất, như Socrates, là kẻ nào hiểu rằng trí khôn ngoan của mình là vô giá trị”. Thế nên, ngay cả giờ đây, tôi tiếp tục điều tra này như gót đã khoán cho tôi, và tôi đi quanh tìm kiếm bất cứ ai, công dân cùng thành hay người lạ ngoài thành, người mà tôi nghĩ là khôn ngoan. Sau đó, nếu tôi không nghĩ rằng ông là khôn ngoan, tôi đến cùng trợ giúp của gót và chỉ cho ông ta rằng ông không phải là khôn ngoan. Bởi vì bận rộn này, tôi đã không có được nhàn nhã để tham gia vào những vấn đề công cộng dù ở mức độ nào, và thực sự cũng không chăm sóc gì cho riêng tôi, nhưng tôi sống trong hết sức nghèo khó, vì sự dịch vụ của tôi với gót.
Lại thêm nữa, những người trẻ, những người đi bám theo tôi do ý riêng của họ, những người có thì nhiều giờ nhàn rỗi nhất, những đứa con trai của giới rất giàu có, lấy làm vui trong việc nghe người đặt câu hỏi, bản thân họ thường bắt chước tôi và cố gắng để hỏi những người khác. Tôi nghĩ rằng họ tìm thấy một số phong phú gồm những người tin rằng họ có một số kiến thức, nhưng biết rất ít hoặc không biết gì. Kết quả là những người mà những người trẻ đặt câu hỏi thì giận dữ, không phải với những người trẻ nhưng với tôi. Họ nói: “Con người Socrates đó là một ông bạn nguy hại như bịnh dịch [24], là người làm hư hỏng giới trẻ”. Nếu một ai hỏi họ ông ta làm những gì và ông giảng dạy những gì để bị hỏng làm hư hỏng giới trẻ, họ im lặng, vì họ không biết, nhưng vì để không xuất hiện như bị thua, họ đề cập đến những lời buộc tội đó vốn có sẵn chống lại tất cả những triết gia, về “những điều trên bầu trời và những điều dưới mặt đất”, về “không tin tưởng vào những vị gót”, và “làm cho luận chứng tồi tệ thành vững mạnh hơn”; họ sẽ không muốn nói sự thật, tôi chắc chắn, rằng họ đã bị chứng minh xác định mình có kiến thức trong khi họ không biết gì. Những con người đó đầy tham vọng, bạo lực và đông đảo, họ đang liên tục và quả quyết nói về tôi, họ đã vẫn từng lấp đầy tai quí vị trong một thời gian dài với những vu khống kịch liệt chống lại tôi. Từ trong đám họ, Meletus đã tấn công tôi, và Anytus và Lycon, Meletus khăng khăng thay mặt cho những nhà thơ, Anytus thay mặt cho những thợ thủ công và những nhà chính trị, Lycon thay mặt cho những người hùng biện, do đó, khi tôi đã bắt đầu nói rằng, tôi nên lấy làm ngạc nhiên nếu như tôi có thể gỡ quí vị sạch khỏi rất nhiều những vu khống như thế trong một thời gian quá ngắn như thế. Thưa quí vị bồi thẩm, đó là sự thật cho quí vị. Tôi không che dấu hoặc trá hình bất cứ một gì. Tôi biết rất đủ rằng chính lối ứng xử này làm cho tôi rất mất lòng người, và đây là bằng chứng rằng những gì tôi nói là sự thật, rằng những vu khống chống lại tôi là như thế, và rằng những nguyên nhân của nó là như thế. Nếu quí vị nhìn vào điều này, hoặc bây giờ hoặc sau này, đây là những gì quí vị sẽ tìm thấy.
1.3. Những cáo buộc mới
Hãy để điều này như đủ làm một bào chữa chống lại những cáo buộc của những người đòi lên án tôi trước đây. Sau điều này, tôi sẽ cố gắng tự mình bào chữa chống lại Meletus, con người tốt và yêu nước đó, như ông nói ông là, và những người đòi lên án tôi sau này. Vì đây là một đám những người đòi lên án khác nhau, một lần nữa, chúng ta hãy cùng tiếp tục bắt đầu bằng lời khai đã thề nguyện của họ. Nó là một điều gì đó như thế này: Socrates phạm tội làm hư giới trẻ và không tin tưởng vào những vị gót của thành phố tin thờ, nhưng tin vào những thần thánh mới khác [25]? Cáo buộc của họ là giống như vậy . Chúng ta hãy cùng xem xét nó lần lượt từng điểm một.
Lê Dọn Bàn tạm dịch - bản nháp thứ nhất
(Sep/2011)
(Còn tiếp...)
http://chuyendaudau.blogspot.com/
http://chuyendaudau.wordpress.com.
Lê Dọn Bàn tạm dịch - bản nháp thứ nhất
(Sep/2011)
(Còn tiếp...)
http://chuyendaudau.blogspot.com/
http://chuyendaudau.wordpress.com.
[1] [Những người ngồi ghế bồi thẩm được chọn bằng các rút thăm trong những người từ 30 tuổi trở lên, những người này là công dân Athens đã tình nguyện làm việc cho tòa án trong ngày ấn định. Như thế, họ hành xử như những đại diện của những công dân Athens và tiểu biểu cho nền dân chủ Athens Athens
[2] Socrates muốn nói ông sẽ dùng lối biện luận bằng cách đặt câu hỏi rồi phân tích lời đáp – tra vấn – như ông vẫn dùng với người ngoài đường - phương pháp đặc biệt gọi là elenchus.
[3] [Những người làm nghề cho vay, hay đổi tiền có quầy hàng ngoài chợ - xem ra đây là chỗ nhiều người thích lui tới, chuyện trò, ngồi lê đôi mách].
[4] Trong bản Anh ngữ là virue – nhưng từ Hylạp là ārete – Theo Plato đức hạnh hay sự xuất sắc (ārete) của một con dao hay của một người là trạng thái hay tính chất của nó khiến nó là một con dao tốt hay một người tốt (Republic). Tính chất ārete của con dao bao gồm có lưỡi sắc; ārete của con người bao gồm những tính chất như thông minh, công chính, gia thế, hay can đảm. ārete như thế có nghĩa rộng hơn đức hạnh. Do đó ở đây hiểu là “xuất sắc”, với ý xuất sắc như thế là một đức hạnh.
[5] Như nói ở trên – thành viên của đoàn bồi thẩm Athens
[6] Có bản thêm vào – “và dạy những điều này cho những người khác”.
[7] [Điều này đặc biệt chỉ Aristophanes, vở hài kịch Clouds của ông, soạn năm 423 TCN, đã chế nhạo một trường học (tưởng tượng) của Socrates.]
[8] Socrates dùng từ “gót” – “ho theós” – Ông không chỉ rõ rệt một vị gót nào – nhưng phải hiểu là gót của người Hylạp, không phải gót của đạo Kitô, đơn giản vì lúc ấy chưa xuất hiện – nếu đọc thêm nhiều chỗ khác nữa, Socrates nói về - “god at Delphi ” tức là Apollo.
[9] [Đây là những sophist nổi tiếng. Gorgias, vốn một đàm thoại của Plato lấy tên ông này, ông là một nhà tu từ học, hùng biện nổi tiếng và cũng là một giáo sư dạy khoa tu từ học. Gorgias đến Athens
[10] Callias là một trong những người giàu có nhất Hylạp, là người đỡ đầu của nhiều sophists. Cả Protagoras của Plato và Symposium của Xenophon đều lấy bối cảnh là nhà của Callias.
[11] [một minas bằng 100 dachmas – các đơn vị tiền tệ Hylạp. Trong thời Socrates, một dachmas bằng với tiền một ngày công của một người lao động. Như thế, học phí của Evenus là một món tiền đáng kể.]
[12] Nguyên văn là “technë” – có thể hiểu là tài khéo, kỹ thuật – thí dụ như nghề mộc, ngeehf làm giày, hay mỹ thuật như vẽ, nặn tượng, hay cả khoa học như nghề thuốc hay đo đạc hình học. Hiểu như bất kỳ kiến thức chuyên môn nào.
[13] “khôn ngoan con người” - “human wisdom” (“anthrôpínê sophía”)
[14] Socrates nhắc đám đông nghe ông – những gì ông nói chắc không thuận tai nhiều người nghe, họ có thể thầm thì với nhau, nhưng cũng đủ lớn để phá vỡ sự im lặng của buổi xử án, hay có thể có người la lớn phản đối.
[15] “ho theòs ho en Delphoîs” – vị gót thờ tại đền Delphi - chỉ Apollo.
[16] Chaerephon – là bạn và người tin theo Socrates. Về phương diện chính trị, ông là một người ủng hộ chính thể dân chủ của Athens , và do đó ông đã bị ngược đãi trong giai đoạn Sparta sau khi thắng trận, đã thiết lập một chính quyền độc tài – nhóm 30 nhà độc tài - lâm thời ở Athens
Ngoài Plato ở đây, có hai người đồng thời khác nhắc đến Chaerephon là Aristophanes và Xenophon.
[17] [Có một đền thờ Apollo rất nổi tiếng linh thiêng ở Delphi, những oracle (lời thánh ban, lời tiên tri) được những vị nữ tu tuyên đọc, những nữ tu này gọi là “pythian”]
“pythian”: cũng còn gọi là pythia, tên gọi những vị nữ tu – đóng vai trung gian trong sự tiếp xúc giữa người và gót Apollo tại đền Delphi – (có thể xem gọi là “bà đồng đền Delphi”). Tên gọi pythia gốc từ tên con quái vật vẫn được gọi là Rồng-Python, vốn vẫn chiếm cứ và bảo vệ vùng đất thiêng của nữ gót Ge (Mẹ Đất). Python bị Apollo bắn tên, giết chết; sau đó đền thờ Apollo được thiết lập ở đây, và khoảng thế kỷ 11 và 9 TCN. Năm thế kỷ sau đó, đền Delphi thành lớn rộng và trở nên quan trọng. Tử thế kỷ 8 TCN, Delphi được biết trong khắp thế giới Hylạp và Cận đông vì uy lực của Lởi thần của Pythia (Oracular powers of Pythia) – vị nữ tu ngồi trên một cái ghế ba chân, hít hơi ethylene, và nhập đồng, lẩm bẩm thấp giọng thì thầm, nói những lời khó hiểu được xem như đến từ thần linh, có khả năng tiên đoán tương lai của vấn đề người hỏi muốn biết.
Plutarch (46-120 CN) đã đến Delphi và giữ vai tu sĩ ở đây, ông cho biết nhiều chi tiết về ngôi đền linh thiêng này. Vị nữ tu Pythia đi vào nội cung (“Adyton”) của đền, ngồi trên một cái ghế ba chân, hít hơi hydrocarbon nhẹ, thoát ra từ khe đất, kẽ nứt đá tổ ong, trước ghế. Sau khi “nhập đồng”, trong cơn mê, xuất thần, vị này lẩm bẩm thấp giọng thì thầm, nói những lời khó hiểu. Những tu sĩ khác trong đền giải thích những lời “gót ban” – oracle – này cho người xin nghe, hỏi. Ngay cả như thế, những oracle vẫn khó hiểu vì có thể diễn dịch nhiều cách khác nhau, nhiều khi có nghĩa trái nghịch hay nước đôi.
Thí dụ “Ngươi sẽ đi ngươi sẽ về không chiến trường ngươi sẽ hủy diệt”- “You will go you will return not in the battle you will perish”. Câu này có thể hiểu hai cách – tùy theo lối phân câu, nếu đặt dấu phẩy sau chữ “not” - “You will go you will return not, in the battle you will perish”. Khuyên người hỏi đừng đi vì sẽ không trở lại, sẽ chết nơi chiến trường. Còn nếu “You will go you will return, not in the battle you will perish”, nghĩa hoàn toàn đổi lại – đi ra trận không sao, sẽ trở về - số không chết chiến trường đâu!
Hay như thí dụ của Socrates – giải thích như thế nào cũng hoàn toàn chủ quan.
[18] là Chaerecrates. Không rõ là anh hay em.
[19] Những gì thuận lý, hợp lệ (themis) hiểu theo nghĩa là hòa hợp với luật thiêng liêng trong trời đất, nếu ngược với htees, không thể xảy ra được.
[20] “public men” – những người hoạt động trên danh nghĩa cộng đồng, không phải cá nhân – hiểu là politikoí - những nhà hoạt động chính trị, tham dự vào công việc của nhà nước thành phố.
[21] [Một lối thề thốt lạ lùng, thỉnh thoảng Socrates dùng, có khi nó xuất hiện với dạng dài hơn như trong Gorgias (482b) như: “xin thề có con chó, gót của những người Egypt
Chỉ một vị gót có đầu chó của Aicập là Anubis. Trong thần thoại Hylạp cũng có một con chó – con chó ba đầu Cerebus - đứng gác cửa địa ngục. (Trong huyền thoại Việt về cõi âm – chúng ta cũng có một con thuộc loại chó – goi là con ngao – hay chó ngao – có thể là một với con nghê thường chạm khắc ở đình VN)
[22] dithyrambs: những bài tụng thi, ca ngợi, xưng tụng gót (Dionysus)
[23] Nghĩa là họ tưởng họ cũng có những phẩm tính khác – như khôn ngoan, chính trực, chân thật,…Đó là thói quen của con người – một người làm thơ hay nhưng không hẳn tư tưởng chính trị của ông là tất phải khôn ngoan, chính đáng; một nhà văn giỏi không hẳn là có quan điểm xã hội đáng theo, .. Chúng ta vẫn thường lầm lẫn như vậy. Phải nhắc họ, như nhắc anh thợ chữa giày: “Anh thợ giày – xin đừng đi quá nghề giày của anh!”
[24] “Miarötatos”: có ý bị ô nhiễm hay bị nhiễm độc (trong trường hợp Socrates là bất kính hay vô thần) và như thế là mối nguy cho những người khác.
[25] Socrates bị lên án vì không tin vào “những vị gót của thành phố tin thờ,” (“the gods in whom the city believes”) nhưng vào “hétera daimónia kainá”. Trong cụm từ này, daimónia kainá được Harold North Fowler dịch là “new spiritual beings” trong Loeb Classical Library edition (Harvard, 1914-1966, p.91), W.H.D. Rouse dịch là “new spiritual things” (Great Dialogues of Plato, Mentor, 1956, p.430), và G.M.A. Grube – bản chúng ta đang dùng ở đây là - “new divinities”– và tôi dịch theo là – “những thần thánh mới”. Nhưng để hiểu cụm từ này – chúng ta phải đi xa hơn về nguồn Hylạp.
Các học giả những bản tiếng Anh nổi tiếng nhưng không thống nhất vì ngay trong nguyên văn Hylạp “daimónia kainá “đã không rõ ràng. Cụm từ này không có danh tự. “Kainá” là “mới”; và “daimónia” là “của hay thuộc về một daímôn,” trong đó một “daímôn” là một gót, một quỉ thần hay có thể là một linh hồn (a god, spirit, or even soul) – mặc dù về sau đạo Kitô dùng từ này để chỉ “ma quỉ” ô uế - “demon” -nhưng đó là mãi hàng vài trăm năm về sau. Thế nên dịch sang Anh ngữ để chỉ những gì Socrates tin tưởng sẽ là “other new spiritual.” – “thuộc-về-thần-linh mới” – nhưng cụm từ này thiếu danh từ - cái gì mới? – điều gì mới đó - có “tính chất thuộc về thần linh”?
Vậy phải hiểu ngầm – điều gì mới đó (“things”) là danh từ “divinities” hay “beings”. Khi thay thế - chúng ta có thể ngầm hiểu Socrates dạy về những “living things” – nghĩa là những gót hiện thực (actual gods); nhưng như thế sẽ là cho sự lên án quá nặng nề và khiến những câu hỏi của Socrates trong Apology để làm cho rõ nghĩa – xem ra vô nghĩa. Vậy “một gì” mới ở đây có tính chất của gót, quỉ thần, hồn thiêng – có thể dịch và hiểu là “new something-or-others about divine or spiritual things” – mặc dù như thế cũng vẫn chưa rõ lắm – nên không ngạc nhiên khi Socrates hỏi Meletus như tiếp sau. Đây là một cụm từ quan trọng – nhưng các bản dịch không thống nhất – vậy chúng ta tạm hiểu là Socrates bị cáo buộc đã giảng dạy về “một gì đó hay những gì đó – điều ấy mới – và thuộc về, có tính chất của những sự vật thuộc về gót, về thần linh hay về quỉ thần”.
