Saturday, January 11, 2025

Hume – Lịch Sử Tự Nhiên Của Tôn Giáo (03)

Lịch Sử Tự Nhiên Của Tôn Giáo

(The Natural History of Religion)

David Hume

( ← ... tiếp theo )





Tiết V.

Những hình thức khác nhau của Ý tưởng Tin Nhiều Gót: Ẩn dụ, Thờ-Anh Hùng


 N 5.1, Bea 49

Nhưng chủ yếu công việc hiện tại của chúng ta là xem xét thuyết tin-nhiều-gót thô thiển của những người ít học, và truy tìm những biểu hiện khác nhau của nó đến những nguyên lý trong bản chất con người vốn nó bắt nguồn từ đó.

 

N 5.2, Bea 49

Bất kỳ ai là người tìm học bằng luận cứ, sự là-có của quyền năng thông minh vô hình. phải suy luận từ sự sáng chế đáng ngưỡng phục những vật thể tự nhiên, và phải giả định rằng thế giới là tạo phẩm tài ba của đấng thiêng liêng đó, nguyên nhân nguyên thủy của vạn vật. Nhưng những người theo thuyết tin nhiều thần linh thông tục, không chấp nhận ý tưởng của một sức mạnh thần thánh thông minh vô hình, là đấng sáng tạo vạn vật, thay vào đó coi mỗi phần của vũ trụ như một vị thần riêng biệt. Họ tưởng tượng rằng những đặc điểm hữu hình và nổi bật của tự nhiên chính là những vị thần thực sự. Mặt trời, mặt trăng và những sao, đều là những thần linh trong hệ thống của những người này: Suối nước nguồn sông là nơi những nữ thần trú ngụ và cây cối là nơi những hamadryad sinh sống. Ngay cả những động vật như khỉ, chó và mèo cũng thường trở nên thiêng liêng trong mắt những người theo thuyết tin một gót thường tục, và gây cho họ gây ấn tượng tôn kính. Và do đó, dù khuynh hướng tin vào quyền năng thông minh vô hình trong tự nhiên của con người mạnh mẽ đến đâu, khuynh hướng tập trung chú ý của họ vào những vật thể hữu hình, nhạy cảm dễ thấy, cũng mạnh mẽ không kém; và để dung hòa những khuynh hướng đối lập này, họ được dẫn đến sự kết hợp quyền năng vô hình với một số vật thể hữu hình.

 

N 5.3, Bea 49-50

Việc phân phối những phạm vi riêng biệt cho những vị thần khác nhau cũng có khuynh hướng khiến một số ẩn dụ, cả về vật chất lẫn đạo đức, đi vào những hệ thống của tôn giáo tin-nhiều-gót thông tục. Thầnchiến tranh đương nhiên sẽ được mô tả là hung dữ, tàn nhẫn và bốc đồng: Thầnthi ca là thanh lịch, lịch sự và đáng yêu: Thầnthương mại, đặc biệt là trong thời kỳ đầu, là kẻ trộm cắp và lừa dối. Tôi nhìn nhận rằng những ẩn dụ, được cho là trong Homer và những nhà thần thoại khác, thường rất gượng ép, đến nỗi những người có lý trí có khuynh hướng hoàn toàn bác bỏ chúng và coi chúng chỉ là sản phẩm của tưởng tượng và tự phụ của những nhà phê bình và bình luận. Nhưng những câu chuyện ẩn dụ đó thực sự có chỗ đứng trong thần thoại ngoại giáo, là điều không thể phủ nhận ngay cả khi ít suy ngẫm nhất. Cupid con trai của thần Venus; Musesnhững con gái của Ký ức; Prometheus, người anh khôn ngoan Epimetheus người em dại dột; Hygieia hay nữ thần sức khỏe có nguồn gốc từ Æsculapius hay thần y học: Ai lại không nhìn thấy, trong những trường hợp này và trong nhiều trường hợp khác, những dấu vết hiển nhiên của câu chuyện ẩn dụ? Khi một vị thần được cho là chủ trì bất kỳ tình cảm, sự kiện hay hệ thống hành động nào, hầu như không thể tránh khỏi việc cung cấp cho vị này một phả hệ, những thuộc tính và phiêu lưu, phù hợp với quyền năng và ảnh hưởng được cho là của vị này; và tiếp tục sự giống nhau và so sánh đó, vốn tự nhiên rất dễ chịu và với suy nghĩ của một người.

 

N 5.4, Bea 50

Quả thực, những ẩn dụ hoàn toàn toàn hảo, chúng ta không nên mong đợi chúng như những sản phẩm của ngu muội và mê tín; không có tác phẩm nào của thiên tài đòi hỏi một bàn tay khéo léo hơn, hoặc hiếm khi được thực hiện thành công hơn. Rằng Sợ hãi Khủng bố [1] là những đứa con của Mars là chính đáng; nhưng tại sao mẹ là Venus [31] ? Rằng Harmony là con gái của Venus là bình thường; nhưng tại sao cha là Mars [32] ? Rằng Ngủ là anh của ThầnChết thì phù hợp; nhưng tại sao lại mô tả Thần Ngủ như là người say mê một trong những nữ thần Duyên dáng [33] ? Vì những người sáng tạo và diễn giải thần thoại thời cổ thường mắc phải những lỗi hiển nhiên và rõ ràng như vậy, nên chúng ta không nên mong đợi thần thoại của họ chứa đựng những ẩn dụ phức tạp, được trau chuốt kỹ lưỡng, bất chấp cố gắng của một số người nhằm diễn giải những câu chuyện của họ theo cách chi tiết và tinh vi như vậy.

 

N 5.5, Bea 50

Lucretius [2] rõ ràng đã bị cuốn hút bởi những phẩm chất ẩn dụ hấp dẫn có trong thần thoại ngoại giáo. Ông bắt đầu bằng đề cập đến Venus, không chỉ như một vị thần của tôn giáo phổ thông nhưng còn như hiện thân tượng trưng của sức mạnh sinh sản sinh động, đổi mới và làm đẹp vũ trụ. Tuy nhiên, ông sớm bị dẫn đi lạc bởi những đòi hỏi của thần thoại, rơi vào những mâu thuẫn khi ông kêu gọi nhân vật ngụ ngôn này để xoa dịu thịnh nộ của người tình của nàng, Mars. Ý niệm này, bắt nguồn từ những huyền thoại truyền thống của tôn giáo phổ biến hơn là ngụ ngôn, trái ngược với lập trường triết học của Lucretius với tư cách là một người theo thuyết Epicurus – một thế giới quan không cho phép chấp nhận sự can thiệp của thần thánh theo nghĩa đen như vậy.

 

N 5.6, Bea 50

Những vị thần của giới quần chúng bình dân, ít học đều không ưu việt hơn con người là mấy. Khi cá nhân cảm nhận sự tôn kính hay biết ơn mạnh mẽ với một anh hùng hay ân nhân của công chúng, thì việc nâng người đó lên địa vị của một vị thần dường như là điều tự nhiên, cho theo cách này, làm đầy vòm trời với liên tiếp những thầnmới từ hàng ngũ loài người. Hầu hết những vị thần trong những nền văn hóa thời cổ đều đã giả định từng là những con người, đạt được địa vị thần thánh của họ nhờ sự ngưỡng mộ và kính yêu của mọi người. Theo thời gian, lịch sử thực sự của những phiêu lưu của họ đã được truyền thống nhào nặn, và được những điều kỳ diệu nâng cao, trở thành một nguồn truyện ẩn dụ phong phú; đặc biệt là qua bàn tay của những nhà thơ, nhà ẩn dụ và giáo sĩ, những người liên tiếp cải thiện sự ngạc nhiên và kinh ngạc của đám đông ngu muội, tạo ra mảnh đất màu mỡ cho huyền thoại. Quá trình này đặc biệt được khuếch đại khi những câu chuyện được truyền qua tay những nhà thơ, nhà ngụ ngôn và giáo sĩ, những người liên tục cải thiện trên sự ngạc nhiên và kinh ngạc của đám đông thiếu học thức.

 

N 5.7, Bea 50-1

Những họa sĩ và nhà điêu khắc cũng tham dự vào chia sẻ lời lãi từ những bí ẩn thiêng liêng; và trang bị cho con người những đại diện hợp lý về thần thánh của họ, những hình ảnh biểu tượng có thể hiểu được về những vị thần của họ, những người mà họ khoác lên mình hình dáng con người, đã tạo ra gia tăng lớn lao cho lòng sùng kính của công chúng và xác định đối tượng của nó. Có lẽ chính vì thiếu những nghệ thuật này trong những thời hoang sơ và man rợ khiến con người đã thần thánh hóa thực vật, động vật và ngay cả vật chất thô sơ, vô tổ chức; và thay vì không có đối tượng thờ cúng hợp lý, họ đã gắn thần thánh vào những hình dạng vụng về như vậy. Có lẽ bất kỳ bức tượng nào những nghệ nhân vùng đất Syria, trong thời kỳ đầu, có thể tạo thành hình tượng chính xác hơn hoặc lý tưởng hơn của Apollo, thì viên đá hình nón tượng trưng cho Heliogabalus (một vị thần mặt trời được tôn thờ trong khu vực), chưa bao giờ trở thành đối tượng của sự tôn thờ sâu xa như vậy và được coi là đại diện của thần mặt trời [34] .

 

N 5.8, Bea 51

Stilpo bị hội đồng Areopagus trục xuất vì khẳng định rằng Minerva trong thành phố thì không là thần linh; nhưngtác phẩm của Phidias, nhà điêu khắc [35] . Chúng ta phải mong đợi lý trí ở mức độ nào trong tin tưởng tôn giáo của những người ít học, thông tục trong những quốc gia khác; khi người Athen người Areopagite có thể giữ trong đầu những khái niệm thô thiển như vậy?

 

N 5.9, Bea 51

Sau đó, những nguyên lý tổng quát của tôn giáo tin nhiều gót này, đã hình thành trong bản chất con người, và rất ít hay không phụ thuộc gì vào sự bất thường và ngẫu nhiên. Vì những nguyên nhân, vốn ban cho hạnh phúc hay giáng xuống đau khổ, trong tổng quát, được biết rất ít và rất không chắc chắn, nên quan tâm lo lắng của chúng ta cố gắng để đạt được một ý tưởng xác định về chúng; và không thấy một cách nhanh chóng nào phù hợp hơn là biểu tượng hóa chúng, diễn đạt gián tiếp bằng hình ảnh, như những tác nhân tự nguyện thông minh, giống như chúng ta; chỉ vượt trội hơn một chút về quyền năng và trí tuệ. Ảnh hưởng giới hạn của những tác nhân này, và sự gần gũi quá lớn của chúng với sự yếu đuối của con người, đưa đến sự phân phối và phân chia quyền lực khác nhau của chúng; và do đó làm nảy sinh những câu chuyện ẩn dụ. Cùng những nguyên lý tương tự tự nhiên thần thánh hóa những con người có sống chết, vượt trội về sức mạnh, lòng can đảm hay sự hiểu biết và tạo ra sự tôn thờ anh hùng; cùng với lịch sử huyền thoại và truyền thống thần thoại, trong mọi hình thức không kềm đến cực đoan và khó hiểu của nó. Và một tinnh thần thông minh vô hình như một đối tượng quá tinh tế để có thể hiểu được một cách thường tục, nên con người tự nhiên gắn nó với một số biểu tượng nhạy cảm nào đó; chẳng hạn như những phần đập vào chú ý của thiên nhiên, hay những bức tượng, hình ảnh và tranh vẽ, vốn một thời đại già dặn tinh tế hơn hình thành những thần linh của nó.

 

N 5.10, Bea 51

Hầu hết tất cả những người thờ linh tượng, dù ở độ tuổi hay quốc gia nào, đều đồng tình với những nguyên lý và khái niệm tổng quát này; và ngay cả những đặc điểm và địa phận cụ thể mà họ gán cho những thần linh của mình cũng không quá khác biệt [36] . Những nhà lữ hành và chinh phục Hellas Rôma, không gặp nhiều khó khăn, đã tìm thấy những thần linh riêng của họ ở mọi nơi; và nói: Đây là Mercury, kiaVenus; Mars này, Neptune kia ; những thần linh kỳ lạ có thể được gọi bằng bất cứ danh hiệu nào. Theo Tacitus [37], nữ thần Hertha của tổ tiên người Saxon của chúng ta dường như không ai khác, chính là Mater Tellus của người Rôma ; và phỏng đoán của ông rõ ràng là phải. [3]

 

------------------------------------------------------------

 

N 5.4n31, Bea 50

1.       Hesiod. Theog. l. 935.

N 5.4n32, Bea 50

2.       Id. ibid. & Plut. in vita Pelop.

N 5.4n33, Bea 50

3.       Illiad. xiv. 267.

N 5.7n34, Bea 51

4.       Herodian. lib. v. Jupiter Ammon được Curtius miêu tả là một vị thần cùng loại, lib. iv. cap. 7. Người Ả Rập và người Persia cũng tôn thờ những viên đá vô hình không có hình dạng như vị thần của họ. Arnob. lib. vi. Sự điên rồ của họ vượt xa người Egypt.

N 5.8n35, Bea 51

5.       Diod. Lært. lib. ii.

N 5.10n36, Bea 51

6.       See Cæsar of the religion of the Gauls, De bello Gallico, lib. xi.

N 5.10n37, Bea 51

7.       De moribus Germ.

 

Tiết VI. 

Nguồn gốc của Ý tưởng Tin-Một-Gót từ Ý tưởng Tin-Nhiều-Gót.

 

N 6.1, Bea 52

Học thuyết về một vị thần tối cao, tác giả của tự nhiên, rất cổ xưa, đã tự lan truyền khắp những quốc gia lớn và đông dân, và trong số đó đã được mọi tầng lớp và hoàn cảnh của con người đón nhận: Nhưng bất kỳ ai nghĩ rằng sự lan truyền rộng rãi của tin tưởng vào một vị thần tối cao là do sức mạnh của những lập luận thuyết phục, hay nền tảng lôgích của nó, sẽ cho thấy chính người này không biết nhiều ngay cả về sự thiếu hiểu biết và ngu dại của dân chúng thường, cũng như những thành kiến không thể nào chữa được của họ trong việc ưa chuộng những mê tín cụ thể của họ. Ngay đến tận ngày nay, và ở châu Âu, hãy hỏi bất kỳ người thông tục nào rằng tại sao người này lại tin vào một đấng sáng tạo toàn năng của thế giới; người này sẽ không bao giờ đề cập đến cái đẹp của những nguyên nhân cuối cùng vốn người này hoàn toàn không biết: người này sẽ không đưa tay ra và mời bạn chiêm ngưỡng sự mềm mại và đa dạng của những khớp ngón tay người này, chúng uốn cong cùng theo một hướng, sự đối trọng vốn chúng nhận từ ngón cái, sự mềm mại và những phần thịt ở bên trong bàn tay của người này, cùng với tất cả những trường hợp khác, khiến bộ phận đó phù hợp với mục đích vốn nó đã được định sẵn để đem dùng. Người này đã quen với những sự việc này từ lâu rồi; và người này nhìn chúng với thờ ơ và vô tâm. Người này sẽ kể cho bạn nghe về một cái chết đột ngột và bất ngờ của một người như vậy: Cái ngã và vết bầm tím của một người khác: Nạn hạn hán quá mức của mùa này: Cái lạnh và những cơn mưa của mùa khác. Những sự việc này, người này gán cho hoạt động trực tiếp tức thời của sự hướng dẫn và cai quản những sự kiện của Gót với thế giới và những sự kiện trong đó. Và những sự kiện như vậy, với những nhà lý luận giỏi, là những khó khăn chính trong việc nhìn nhận một trí thông minh tối cao, như với người này là những lập luận duy nhất cho điều đó.

 

N 6.2, Bea 52-3

Nhiều người tin một gót , ngay cả những người nhiệt thành và tinh tế nhất, đã phủ nhận một sự hướng dẫn và cai quản cụ thể của Gót với thế giới và những sự kiện trong đó, và đã khẳng định rằng Trí tuệ TrịTối Cao hay nguyên lý đầu tiên của vạn vật, có những quy luật tổng quát cố định, theo đó thiên nhiên được cai quản, cho những quy luật này tiến hành tự do và không gián đoạn, và không hề làm xáo trộn trật tự cố định, ở mọi thời điểm, của những sự kiện theo những ý định cụ thể. Họ nói rằng từ liên hệ tốt đẹp và việc tuân thủ nghiêm ngặt những quy luật đã thiết lập, chúng ta rút ra luận chứng chính cho tin tưởng của tin một gót; và từ cùng những nguyên lý tương tự đều khiến có thể trả lời những phản đối chính chống lại nó. Nhưng nhìn tổng quát loài người hiểu điều này rất ít, đến nỗi bất cứ khi nào họ quan sát thấy bất kỳ ai gán mọi sự kiện cho những nguyên nhân tự nhiên và loại bỏ sự can thiệp cụ thể của một vị thần, thì họ có khuynh hướng nghi ngờ người đó về hình thức cực đoan nhất của hoài nghi hay thiếu tin tưởng tôn giáo. Một chút triết lý, Bacon nói, sẽ khiến con người thành những người không tin có gót: Một phần lớn sẽ hòa giải họ với tôn giáo.Đối với con người, do những thành kiến mê tín được dạy dỗ, đặt trọng tâm vào sai chỗ; khi điều đó làm họ thất bại, và qua một chút suy ngẫm, họ tìm ra rằng tiến trình tự nhiên là đều đặn và đồng nhất, toàn bộ tin tưởng tôn giáo của họ lung lay và rơi vào tình trạng hủy hoại. Nhưng khi được dạy, bằng cách suy ngẫm nhiều hơn, rằng chính sự đều đặn và đồng nhất này là bằng chứng mạnh mẽ nhất về sự thiết kế và trí thông minh tối cao, họ quay trở lại với tin tưởng mà họ đã từ bỏ; và giờ đây họ có thể thiết lập nó trên một nền tảng vững chắc và bền vững hơn.

 

N 6.3, Bea 53

Những xáo trộn hoặc biến động dữ dội trong thế giới tự nhiên, những rối loạn, những điều kỳ diệu, những phép lạ, dù trái ngược nhất với kế hoạch của một người quản lý khôn ngoan, vẫn gây ấn tượng với loài người bằng những tình cảm tôn giáo mạnh mẽ nhất; nguyên nhân của những biến cố khi đó dường như là điều chưa được biết đến và khó giải thích nhất. Sự điên rồ, cuồng nộ, thịnh nộ và trí tưởng tượng bùng cháy, mặc dù chúng nhận chìm con người xuống gần bằng với mức độ của loài thú, nhưng vì một lý do tương tự, thường đã giả định là những khuynh hướng duy nhất trong đó chúng ta có thể giao tiếp trực tiếp với Gót Tối cao.

 

N 6.4, Bea 53

Do đó, về tổng thể, chúng ta có thể kết luận rằng, trong những xã hội đã chấp nhận thuyết tin một gót, dân chúng thường (được gọi là “người thông tục”) vẫn tiếp tục dựa tin tưởng tôn giáo của họ vào những ý tưởng phi lý và mê tín. Tin tưởng của họ vào thuyết tin một gót không phải là kết quả của lý luận lôgích hay lập luận, nhưng đúng hơn là xuất phát từ suy nghĩ phù hợp hơn với khuynh hướng tự nhiên và khả năng trí tuệ của họ. Phương pháp nghiên cứu giải quyết này để hiểu thế giới ít liên quan đến phân tích chi tiết nhưng liên quan nhiều hơn đến bản năng, truyền thống và suy nghĩ tình cảm hay trực giác.

 

N 6.5, Bea 53-4

 

Điều có thể sẵn sàng xảy ra, trong một quốc gia thờ linh tượng, rằng mặc dù con người nhìn nhận sự là-có của nhiều những vị thần có quyền năng và phạm vi cụ thể, giới hạn, nhưng vẫn có một Gót duy nhất mà họ lấy làm đối tượng cho sự thờ phụng và tôn kính trong một cách thức đặc biệt. Hoặc họ có thể giả định, rằng trong sự phân phối quyền năng và cương vực giữa những vị thần, quốc gia của họ đã là đối tượng cai quản của vị thần cụ thể đó; hay giản lược những vật thể trên trời xuống thành mô hình của những sự vật dưới trần, chúng có thể đại diện cho một vị thần như một ông hoàng hay một quan tòa tối cao của những thầncòn lại, những vị này, mặc dù có cùng bản chất, cai trị những vị thần khác này bằng một uy quyền, giống như uy quyền một vị vua trần gian với thần dân và chư hầu của vị vua này. Do đó, cho dù vị thần này được coi là người hộ trì đặc biệt của họ hay là vị vua chung của thiên đường, những người sùng bái vị này sẽ cố gắng, bằng mọi cách, luồn lách tìm vào ưu ái của vị này; không tiếc công sức lấy lòng vị này, nghĩ rằng, giống như họ, vị này thích được ca ngợi và nịnh hót. Không có ca ngợi hay cường điệu nào quá lớn lao, phải gạt bỏ, trong những phát biểu của họ với vị này.Khi sợ hãi hay đau khổ của con người trở nên cấp thúc hơn, họ vẫn phát minh ra những kiểu tâng bốc mới; và ngay cả người vượt trội người đi trước trong việc tôn cao danh hiệu thần thánh của họ, chắc chắn cũng sẽ bị người đến sau vượt qua trong những ca ngợi mới hơn và khoa trương hơn. Cứ thế họ đã tiến hành; cho đến cuối cùng, họ đi đến tự thân khái niệm của vô hạn [4], vượt qua đó không thể tiến triển xa hơn nữa. Thật may mắn nếu, trong cố gắng vượt qua điểm này và biểu tượng một giản dị tuyệt vời, họ không sa vào sự bí ẩn không thể giải thích được, qua đó hủy hoại bản chất thông minh của vị thần của họ, vốn chỉ trên một mình bản chất duy nhất đó, có thể tạo thành cơ sở cho bất kỳ tôn thờ hoặc sùng bái hợp lý nào. Trong khi họ tự giới hạn mình trong khái niệm về một hữu thể toàn hảo, đấng sáng tạo ra thế giới, họ trùng hợp, một cách tình cờ, với những nguyên lý của lý trí và triết học chân chính; mặc dù họ được dẫn đến khái niệm đó, không bằng lý trí, vốn phần lớn là họ không có khả năng, nhưng bằng sự tâng bốc và sợ hãi của sự mê tín thông tục nhất.

 

N 6.6, Bea 54

Chúng ta thường thấy, giữa những quốc gia man rợ, và ngay cả đôi khi giữa những quốc gia văn minh, một khi tất cả những đức tính và phẩm chất của con người của những người cai trị tùy tiện đã được tungca ngợi ở mức độ cao nhất, những triều thần có thể nâng những nhân vật này, thậm chí trái với lý trí, lên địa vị của những vị thần , trình bày họ với mọi người như những vị thần xứng đáng được tôn thờ.Vậy thì, tự nhiên hơn biết bao, khi một vị thần hữu hạn, lúc đầu chỉ được cho là tác giả trực tiếp của những điều tốt lành và bất hạnh trong đời sống, cuối cùng lại được coi là đấng sáng tạo và điều chỉnh tối cao của vũ trụ?

 

N 6.7, Bea 54

Ngay cả trong những trường hợp mà ý tưởng về một vị thần tối cao đã được thiết lập tốt, thì về mặt lý thuyết, tin tưởng này sẽ làm giảm sự tôn thờ những vị thần hoặc những thần thánh thấp, nhỏ hơn. Tuy nhiên, khi một quốc gia chấp nhận tin tưởng vào một vị thần hộ trì thấp, nhỏ thấp hơn, thánh hoặc thiên thần, lòng sùng kính của họ với những nhân vật này dần tăng lên, cuối cùng làm lu mờ sự tôn thờ dành cho vị thần tối cao. Thí dụ, trước khi đạo Phản thể giới hạn những tập tục như vậy, Đức Mẹ Đồng Trinh Maria đã chuyển từ việc chỉ được coi là một người phụ nữ đức hạnh sang được cho là có nhiều quyền năng thiêng liêng, thực sự chiếm đoạt một số thuộc tính của Đấng toàn năng. Ở Rusia , dân chúng (được gọi là người Muscovite) thường cầu khẩn cả Gót và Thánh Nicholas trong những cầu nguyện và thỉnh cầu của họ, coi trọng cả hai như nhau. [5]

 

N 6.8, Bea 54

Vì vậy, vị thần , vì tình yêu, đã biến mình thành một con bò đực để bắt cóc Europa, và bị thúc đẩy bởi tham vọng, đã lật đổ cha mình là Saturn, đã được coi là Optimus Maximus, vị thần tối cao của những người ngoại đạo (người Rôma). Tương tự như vậy, Gót của Abraham, Isaac và Jacob, ban đầu là một vị thần bộ lạc, đã trở thành Jehovah, vị thần duy nhất, toàn năng của người Jew. Những thí dụ này cho thấy cách những vị thần , thường có những đặc điểm và câu chuyện giống con người, phát triển thành những nhân vật có sức mạnh tối thượng và được tôn kính trong văn hóa tương ứng của họ. Những gì bắt đầu như một vị thần địa phương hoặc cá nhân hơn thường vươn lên đến địa vị tối cao, dần dần vượt qua những vị thần hoặc nhân vật thờ phụng nhỏ hơn.

 

N 6.9, Bea 54

Những người Jacobins, những người phủ nhận khái niệm vô nhiễm nguyên tội[6], đã từng rất không hài lòng với học thuyết của họ, mặc dù những lý do chính trị đã khiến nhà thờ Rôma không lên án nó. Cordeliers đã bỏ chạy với tất cả sự nổi tiếng. Nhưng vào thế kỷ 15, như chúng ta học được từ Boulainvilliers [38] , một người Ý Cordelier khẳng định rằng, trong ba ngày, khi Gót Kitô được an táng, sự hợp nhất ngôi vị đã bị giải thể, và rằng bản chất con người của Ngài không phải là đối tượng thích hợp để tôn thờ trong thời kỳ đó. Nếu không có nghệ thuật của “cầu cơ bói toán, người ta có thể báo trước, rằng một báng bổ thông tục và vô đạo đến vậy sẽ không thể bị dân chúng nguyền rủa. Đó là dịp những người theo thuyết Jacobins bị xúc phạm nặng nề ; những người bây giờ đã nhận được một số đền bù cho những bất hạnh của họ trong cuộc chiến tranh về sự thụ thai vô nhiễm.

 

N 6.10, Bea 55

Thay vì từ bỏ khuynh hướng nịnh nọt này, những người theo tôn giáo, ở mọi thời đại, đã dấn thân vào những điều phi lý và mâu thuẫn lớn nhất.

 

N 6.11, Bea 55

Homer, trong một đoạn văn, gọi Oceanus Tethys là cha mẹ nguyên thủy của vạn vật, phù hợp với thần thoại và truyền thống đã được thiết lập của người Hellas : Tuy nhiên, trong những đoạn văn khác, ông không thể không khen ngợi Jupiter, vị thần trị vì, với danh hiệu tráng lệ đó; và theo đó gọi vị này là cha của những thầnvà loài người. Ông quên rằng mọi đền thờ, mọi không gian công cộng đều đầy rẫy những tổ tiên, chú bác, anh chị em của thần Jupiter này; vị trong thực tế, không là gì khác hơn những chỉ là kẻ giết cha và tiếm quyền mới nổi. Một mâu thuẫn tương tự có thể thấy trong Hesiod ; và càng ít có thể bào chữa được, vì ý định được tuyên bố của ông là cung cấp một phả hệ thực sự của những vị thần. [7]

 

N 6.12, Bea 55

Nếu có một tôn giáo nào đó (và chúng ta có thể nghi ngờ Islam về sự bất nhất này) đôi khi vẽ Thần linh bằng những màu sắc siêu phàm nhất, như là đấng sáng tạo ra trời và đất; đôi khi hạ thấp vị này xuống gần ngang hàng với những tạo vật con người về sức mạnh và khả năng; đồng thời nó gán cho vị này những tật nguyền, tình cảm và thiên vị thích hợp, thuộc loại đạo đức: Tôn giáo đó, sau khi tuyệt chủng, cũng sẽ được trích dẫn như một thí dụ của những mâu thuẫn đó, phát sinh từ những khái niệm thô thiển, thông tục, tự nhiên của con người, phản lại với khuynh hướng liên tục của họ về xu nịnh và cường điệu. Thực sự, không có gì có thể chứng minh mạnh mẽ hơn về nguồn gốc thiêng liêng của bất kỳ tôn giáo nào hơn là tìm ra (và may mắn thay, đây là trường hợp của đạo Kitô) rằng nó không có những mâu thuẫn vốn có trong bản chất con người. [8]

 

 

------------------------------------------------------------

N 6.9n38, Bea 54

8.       Histoire abregée, p. 499.

 

Tiết VII. 

Xác Nhận Học Thuyết Này.

 

N 7.1, Bea 56

Có vẻ chắc chắn rằng, mặc dù những khái niệm ban đầu của những người thông tục trình bày Thần thánh như một hữu thể hữu hạn và coi vị này chỉ như nguyên nhân cụ thể của sức khỏe hay bệnh tật, sự sung túc hay khan hiếm, thành công hay bất hạnh; Tuy nhiên, họ cảm thấy buộc phải chấp nhận những ý tưởng huy hoàng lộng lẫy hơn về thần thánh khi những ý tưởng này được trình bày với họ, vì sợ rằng sẽ liều lĩnh hoặc bất kính nếu từ chối những quan niệm cao cả như vậy. Liệu bạn có nói rằng vị thần của bạn là hữu hạn và bị giới hạn trong sự toàn hảo của Ngài; có thể bị khuất phục bởi một quyền năng lớn hơn; phải chịu những tình cảm, đau đớn và bệnh tật của con người; có sự bắt đầu và có thể có sự kết thúc? Điều này họ không dám khẳng định; nhưng nghĩ rằng cách an toàn nhất là tuân theo những lời khen ngợi cao hơn, họ cố gắng, bằng sự say mê và tận tâm một cách giả tạo, để lấy lòng vị này. Để xác nhận điều này, chúng ta có thể nhận thấy rằng sự đồng ý của những người thường tục, trong trường hợp này, chỉ đơn thuần là bằng lời nói, và rằng họ không có khả năng lĩnh hội được những phẩm chất cao siêu mà dường như họ gán cho Thần linh. Ý tưởng thực sự của họ về vị này, bất chấp ngôn ngữ khoa trương của họ, vẫn nghèo nàn và phù phiếm hơn bao giờ hết.

 

N 7.2, Bea 56-7

Rằng Trí thông minh nguyên thủy, theo lời của những giáo sĩ Magi (đạo Zoroastrian), là nguyên lý đầu tiên của vạn vật, tự khám phá trực tiếp chỉ bằng tinh thần và khả năng trí tuệ; nhưng đã đặt mặt trời như hình ảnh của Nó trong vũ trụ hữu hình; và khi khối ánh sáng rực rỡ đó khuếch tán những tia sáng của nó trên trái đất và bầu trời, thì đó là một bản sao mờ nhạt của vinh quang, vốn ngự trị trên những tầng trời cao hơn. Nếu bạn muốn tránh thoát khỏi sự bất bình của đấng thiêng liêng này, bạn phải cẩn thận không bao giờ đặt chân trần xuống đất, không khạc nhổ vào lửa, cũng không đổ nước vào lửa, ngay cả khi nó đang thiêu rụi cả một thành phố. [39] . Ai có thể diễn tả được những toàn hảo của Đấng toàn năng?” người Muslim hỏi. Họ tuyên bố rằng ngay cả những công trình cao quí nhất của Ngài cũng không đáng kể – đều cũng chỉ là bụi bặm và rác rưởi – nếu so sánh với sự vĩ đại vô hạn của Ngài. Sự hiểu biết của con người còn lâu mới có thể thấu hiểu được sự toàn hảo vô hạn của Ngài. Họ tin rằng nụ cười và sự ưu ái của Ngài mang lại hạnh phúc vĩnh cửu. Để đảm bảo sự ưu ái thiêng liêng này cho con cái của họ, họ khuyên nên cắt bao quy đầu - cắt bỏ một mảnh da nhỏ từ trẻ sơ sinh, không lớn hơn một nửa kích thước của một đồng xu. Tương tự như vậy, Người đạo Catô Rôma nói: Hãy lấy hai mảnh vải nhỏ [40] , hình vuông khoảng một inch hoặc một inch rưỡi, nối chúng lại ở những góc bằng hai sợi dây hay miếng băng dài khoảng mười sáu inch, trùm chúng qua đầu bạn và làm cho một mảnh vải nằm trên ngực bạn, và mảnh còn lại nằm trên lưng bạn, giữ chúng sát vào da bạn: Không có một bí mật nào tốt hơn để giới thiệu bản thân với Đấng vô hạn, hữu thể tồn tại từ vô thủy đến vô chung.[9]

 

N 7.3, Bea 57

Người Getes, thường được gọi là bất tử, từ tin tưởng vững chắc của họ vào sự bất tử của hồn người, là những người theo tôn giáo Tin một gót và nhất thể chân chính. Họ khẳng định Zamolxis, vị thần của họ, là vị thần thực sự duy nhất; và khẳng định sự tôn thờ của tất cả những quốc gia khác chỉ hướng đến những hư cấu và ảo tưởng. Nhưng những lời khẳng định lớn lao này có làm cho tin tưởng tôn giáo của họ trở nên tinh tế hơn không? Cứ năm năm một lần, họ lại hiến tế một nạn nhân là con người, gửi nạn nhân đó như một sứ giả đến vị thần của họ để thông báo cho vị này về nhu cầu và mong muốn của họ. Và khi trời nổi sấm sét, họ vô cùng tức giận đến nỗi họ bắn tên vào nó, như thể để thách thức bầu trời, không sợ trận chiến như thế là không cân sức. Ít nhất đó là tường thuật mà Herodotus đưa ra về tôn giáo tin một gót của những người Getes bất tử [41] . [10]

 

--------------------------------------------------

N 7.2n39, Bea 56

9.       Hyde de Relig. veterum Persarum .

N 7.2n40, Bea 56

10.    Được gọi là Scapulaire.

N 7.3n41

11.    Lib. iv.




Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất

(Jan/2025)

(Còn tiếp... )

http://chuyendaudau.blogspot.com/

http://chuyendaudau.wordpress.com



[1] Fear (Phobos) và Terror (Deimos)

[2] Lucretius (341–270 BC), trong De Rerum Natura,

[3] Mater Tellus: nữ thần Trái đất của Rôma, còn được gọi là Mẹ Đất. Bà gắn liền với sự phì nhiêu, đất đai và những khía cạnh nuôi dưỡng của thiên nhiên. Ở trên, Hume cho thấy những văn hóa khác nhau thường gán những vai trò hoặc thuộc tính tương tự cho những vị gót của họ, ngay cả khi họ có tên khác nhau. Thí dụ, nữ thần Hertha của người Saxon được so sánh với Mater Tellus của Rôma, cho thấy họ thực hiện những chức năng tương tự trong hệ thống tín ngưỡng tương ứng của họ.

[4] ý tưởng về toàn hảo vô hạn, vĩ đại vô biên, quyền năng vô cùng

[5] Thánh Nicholas: thánh trong đạo Chính thống Ki, đặc biệt ở Nga. Hume vùng như một thí dụ về cách những vị thánh tôn giáo có thể đạt được sự tôn kính cao, đôi khi sánh ngang với sự tôn thờ một vị thần linh tối cao.

[6] immaculate conception

[7] Trong đoạn trên, Hume nhắc dẫn thần thoại Hellas để làm nổi bật những mâu thuẫn trong cách mô tả những vị gót. (a) Oceanus và Tethys: Theo thần thoại Hellas, Oceanus và Tethys là những vị gót nguyên thủy, thường được coi là cha mẹ ban đầu của mọi thứ. Họ là con của những vị gót nguyên thủy Uranus (Bầu trời) và Gaia (Trái đất). Oceanus nhân cách hóa đại dương, và Tethys đại diện cho dòng sông bao quanh Trái đất. Trong những truyền thống thần thoại ban đầu, họ được cho là những vị gót đầu tiên sinh ra nhiều vị thần khác. (b) Jupiter (Zeus trong thần thoại Hellas): thường được gọi là “cha của những vị gót và loài người”. Ông là vua của những vị gót, cai trị cả thiên đàng và trái đất. Danh hiệu “cha của những vị gót và loài người” đưa ông lên vị trí có quyền năng và uy quyền tối cao. Mâu thuẫn mà Hume cho thấy nằm ở thực tế rằng trong khi Oceanus và Tethys ban đầu được mô tả là cha mẹ ban đầu của mọi thứ, thì Zeus sau đó được gọi là cha của những vị gót và con người. Nhưng bản thân Zeus được mô tả là có một gia đình, bao gồm anh chị em ruột, tổ tiên, chú bác và dì. Thí dụ, cha mẹ của ông là Cronus và Rhea, và anh chị em ruột của ông bao gồm Poseidon, Hades, Hera và những người khác. Điều này khiến Zeus trở thành “kẻ mới nổi” so với những vị gót cũ hơn và ý tưởng rằng ông là “cha của những vị gót và con người” trái ngược với truyền thống trước đó về Oceanus và Tethys là tổ tiên. Giết cha và cướp ngôi: Sự trỗi dậy nắm quyền của Zeus được mô tả là một trong những cướp ngôi – ông đã lật đổ cha mình là Cronus (giết cha, nghĩa là ông đã giết cha mình) để trở thành vua của những vị gót. Điều này khiến danh hiệu “cha của những vị gót và con người” của ông trở nên mỉa mai vì trên thực tế, ông là kẻ cướp ngôi và là sản phẩm của một tranh chấp quyền lực gia đình dữ dội, chứ không phải là vị thần sáng tạo ban đầu, hòa bình.(c) Hesiod trong Theogony, cố gắng cung cấp một phả hệ của những vị gót. Hume cho thấy rằng, giống như Homer, Hesiod cũng đưa ra những tuyên bố trái ngược nhau. Mục tiêu của Hesiod là cung cấp một phả hệ thực sự và nhất quán của những vị gót, nhưng ông cũng đưa ra những điều không nhất quán, chẳng hạn như sự trỗi dậy của Zeus như một vị thần tối cao bất chấp những vai trò trước đó của Oceanus và Tethys.

[8] Tuyên bố của Hume về Islam (Mahometanism) cho thấy rằng Islam có thể được coi là không nhất quán trong cách mô tả Gót (Allah) – vừa là đấng sáng tạo cao cả vừa là một đấng có những phẩm chất giống con người như cảm xúc và nhược điểm. Sự không nhất quán này phản ánh khuynh hướng nhân cách hóa thần thánh của con người. Tương tự như vậy, Kinh thánh Kichứa đựng những mâu thuẫn trong bản chất của Gót, với những mô tả về cả thương xót và thịnh nộ, đôi khi có vẻ độc đoán hoặc chuyên quyền. Hume coi những mâu thuẫn này không phải là sự vén lên cho thấy huyền bí của Gót nhưng là kết quả của tâm lý con người. Những tôn giáo, bao gồm đạo Kitô , được hình thành bởi những cảm xúc của con người như sợ hãi và hy vọng, và nhu cầu giải thích những bí ẩn của đời sống. Tuy nhiên, quan điểm của Hume là đạo Kitô (và những tôn giáo khác) có vẻ nhất quán về mặt logic trong cách cấu trúc những tin tưởng, học thuyết và giáo lý đạo đức của chúngbất chấp những mâu thuẫn nội tại – vì nó phù hợp với một mô hình mà con người có xu hướng tạo ra trong những hệ thống tin tưởng. Con người thường tìm kiếm sự mạch lạc và ý nghĩa khi đối mặt với sự không chắc chắn, vì vậy những tôn giáo được định hình để cung cấp những câu chuyện thỏa mãn về mặt cảm xúc và gắn kết về mặt xã hội, ngay cả khi chúng không hoàn toàn hợp lý. Hume lập luận rằng sự nhất quán mà ông đề cập đến không phải là về logic chặt chẽ, nhưng là về khuynh hướng của con người trong việc tạo ra những hệ thống tin tưởng có vẻ mạch lạc và hợp lý trong bối cảnh của riêng chúng, ngay cả khi những tin tưởng đó chứa đựng những mâu thuẫn. Đối với ông, sự mạch lạc này là kết quả của tâm lý con người, chứ không phải là sự vén lên cho thấy huyền bí của Gót.

[9] Scapular (theo nghĩa sùng đạo) bao gồm hai mảnh vải hình chữ nhật nhỏ được nối bằng dây hoặc sợi chỉ, đeo qua vai, một mảnh nằm trên ngực và mảnh còn lại ở sau lưng. Nó không phải là một loại trang phục đầy đủ mà là một vật phẩm sùng đạo được mặc bên trong quần áo thông thường.Trong tu viện, scapular tu viện là một mảnh vải lớn hơn, thường là một phần của trang phục của tu sĩ hoặc nữ tu, được đeo qua vai như tạp dề dài hoặc áo choàng không tay.

[10] The Magians: Tên gọi những giáo sĩ Persia thời cổ, thường gắn liền với đạo Zoroastrian (Mazdayasnā) những người nắm giữ quyền lực tinh thần và tin vào một vị gót tối cao. The Getes: Một dân tộc Thracia thời cổ tin vào sự bất tử của linh hồn và tôn thờ một vị gót duy nhất, Zamolxis. Zamolxis: Vị gót tối cao của Getes, gắn liền với sự bất tử và thế giới bên kia.

Hume kể lại huyền thoại của những người Getes để cho thấy rằng những tín ngưỡng tôn giáo lớn, như tin chỉ một gót, và tin tưởng vào sự bất tử, không phải lúc nào cũng dẫn đến những hoạt động tinh tế hoặc đạo đức. Bất chấp những tuyên bố cao cả của chúng, những nghi lễ của chúng liên quan đến bạo lực và mê tín, nhấn mạnh rằng những ý tưởng tôn giáo có thể liên quan nhiều hơn đến cảm xúc của con người và những phong tục xã hội hơn là lý trí hoặc đạo đức.