Mười điều Giới răn Tự do
(Liberal Decalogue)
Bertrand Russell
Mười điều Giới răn Tự do
xuất hiện lần đầu tiên ở cuối bài báo “Trả lời hay nhất cho sự cuồng tín: Chủ
nghĩa Tự do”, với phụ đề: “Sự bình tĩnh tìm kiếm sự thật của nó, được xem
là nguy hiểm ở nhiều nơi, vẫn là hy vọng của nhân loại”, đăng trên tạp chí The
New York Times ngày 16/Dec/1951. In lại trong Tự truyện của Bertrand
Russell (The Autobiography of Bertrand Russell), quyển 3, 1944–1967.
Chúng ta thấy cả hai – trí tuệ lẫn văn phong – thâm
thúy và sắc bén của Bertrand Russell, ông không bao giờ dè dặt khi trình bày
những ý tưởng độc đáo, khác thói thường của ông.
“Học thuyết của chủ nghĩa tự do là một cố gắng để
thoát ra khỏi cái vòng xoắn không dứt này”. Ông viết trong chương mở đầu Lịch
sử Triết học phương Tây (A History of
Western Philosophy). “Yếu tính
của chủ nghĩa tự do là một cố gắng để bảo đảm một trật tự xã hội không dựa trên
giáo điều phi lý [một đặc trưng của chế độ độc tài],
và bảo đảm sự ổn định [mà tình trạng hỗn loạn làm
suy yếu] nhưng không dùng đến nhiều hạn chế hơn
cần thiết cho sự bảo toàn của cộng đồng.” [1]
Trong bài viết, Russell viết “Chủ
nghĩa tự do không quá nhiều là một tín ngưỡng, nhưng như một khynh hướng. Thực
sự, nó trái ngược với những tín ngưỡng” Ông tiếp tục:
“Nhưng
thái độ tự do không nói rằng bạn nên phản đối uy quyền. Nó chỉ nói mà bạn nên
được tự do để phản đối uy quyền, vốn là một sự việc hoàn toàn khác biệt. Bản
chất của quan điểm tự do trong lĩnh vực trí tuệ là một niềm tin rằng sự thảo
luận không thiên kiến là một điều hữu ích và con người nên được tự do để đặt
câu hỏi về bất cứ điều gì nếu họ có thể hỗ trợ sự chất vấn của họ bằng những
luận chứng vững chắc. Quan điểm ngược lại, được duy trì bởi những người không
thể được gọi là những người có tư tưởng tự do, là rằng sự thật thì đã được biết
rồi, và rằng (nếu) đặt câu hỏi về nó thì nhất thiết là nổi loạn, lật đổ.”
Russell chỉ trích sự cực đoan, trong
những người ủng hộ sự thay đổi dù với bất cứ giá nào. Như vọng lại John Locke,
nhà triết học thời Khai sáng, người đã có một ảnh hưởng sâu xa đến những tác
giả của bản Tuyên ngôn Độc lập và Hiến pháp của nước Mỹ, Russell viết:
“Nhà giáo, người thúc giục những học thuyết lật đổ uy quyền hiện có, nếu
ông là một người có tư tưởng tự do, không ủng hộ việc thành lập uy quyền mới,
ngay cả bạo ngược hơn so với uy quyền cũ. Ông chủ trương những giới hạn nhất
định với việc hành xử của uy quyền, và ông mong muốn những giới hạn này sẽ được
quan sát theo dõi không chỉ khi uy quyền hỗ trợ một tín điều mà ông không đồng
ý, nhưng cũng khi nó sẽ hỗ trợ một tín điều mà ông hoàn toàn đồng ý. Phần tôi,
tôi là một người tin vào dân chủ, nhưng tôi không thích một chế độ trong đó làm
cho tin tưởng vào dân chủ là sự bắt buộc.”
Kết luận bài viết trên New York Times, Russell đem cho một “Mười điều Giới răn Tự do” mới, với những
lời khuyên về cách sống đời sống của một người trong tinh thần của chủ nghĩa tự
do.
Mười điều Giới răn Tự do
Có lẽ yếu tính của quan điểm Tự do có
thể thu tóm được trong một bảng gồm mười điều giới răn mới, nó không có ý định
nhằm thế chỗ của 10 điều răn cũ, nhưng chỉ như phụ thêm.
Mười điều Răn mới, với tư cách một
nhà giáo, tôi ước đem truyền bá, có thể đưa ra như sau:
1. Đừng cảm thấy tuyệt đối chắc chắn
về bất cứ điều gì.
2. Đừng có nghĩ rằng là đáng cất công
để tiến hành bằng cách che giấu bằng chứng, vì bằng chứng thì chắc chắn rồi sẽ
đi ra ánh sáng.
3. Đừng bao giờ cố làm nản lòng suy
nghĩ vì bạn thành công là chắc chắn. [2]
4. Khi bạn gặp phải sự chống đối,
ngay cả nếu nó đến từ vợ, chồng, hay con cái của bạn, hãy cố gắng khắc phục nó
bằng lý luận và không bằng uy quyền, bởi vì một chiến thắng phụ thuộc trên uy
quyền thì không thực và ảo tưởng.
5. Đừng có khiếp sợ thẩm quyền của
những người khác, vì luôn luôn sẽ tìm được những thẩm quyền đối nghịch. [3]
6. Đừng dùng vũ lực để đàn áp những ý
kiến bạn nghĩ là nguy hại, vì nếu bạn làm thế, những ý kiến sẽ đàn áp bạn.
7. Đừng có sợ khi thấy quan điểm của
mình là khác thường lập dị, vì mọi quan điểm giờ đây được chấp nhận đã một lần
từng bị xem là khác thường lập dị.
8. Hãy tìm vui thú trong sự bất đồng
ý kiến trí tuệ hơn là trong đồng ý thụ động, vì nếu bạn coi trọng
trí tuệ, vốn bạn nên như thế, điều trước ngầm chứa một đồng ý sâu xa hơn điều
sau.
9. Hãy cẩn trọng, trung thực, ngay cả
khi sự thật thì bất tiện, vì nó sẽ là còn bất tiện hơn khi bạn cố gắng che giấu
nó.
10. Đừng có cảm thấy ghen tị với hạnh
phúc của những ai là người sống trong thiên
đường của một kẻ xuẩn ngốc, vì chỉ một kẻ xuẩn ngốc mới sẽ nghĩ rằng đó là
hạnh phúc. [4]
Bertrand
Russell (1872 –1970)
Lê Dọn Bàn tạm
dịch – bản nháp thứ nhất
(Feb/2013)
[1] Xem Bertrand Russell - Lịch sử Triết học phương
Tây bản dịch của LDB
[2] Muốn thành công, trước hết phải tự mình
quyết tâm và tự tin
[3] Thái độ đòi hỏi phải chấp nhận một tuyên
bố nào đó (một mệnh đề nào đó cho là chân lý) và chỉ dựa trên, hay nhắc/gọi đến
một thẩm quyền nào đó (nhà chuyên môn X cho biết, hay theo ý của vị gót trong
đạo Y, hay ông thánh Z trong đạo đã nói) thường dẫn đến những sai lầm, dối trá;
những mệnh đề như thế thường rơi vào trường hợp nguỵ biện (argumentum ad
verecundiam = luận chứng dựa trên thẩm quyền); Chúng ta sẽ có thể tìm thấy một
phát biểu/mệnh đề đối lập cũng dựạ trên một thẩm quyền khác (nhà chuyên môn A,
ông thánh B, gót của đạo C,...)
[4] “A
fool’s paradise”: có nghĩa là một trạng thái thoả mãn hão huyền, tự cho là hạnh
phúc, dựng trên những hy vọng đặt sai chỗ hay những niềm tin sai lầm (Shakespeare.
Romeo and Juliet, 1592)
