(An Enquiry Concerning the Principles of Morals)
MỤC III.
Về Công Lý.
PHẦN II.
M 3.22, SBN 192
Nếu chúng ta xem xét những luật lệ cụ thể, vốn
công lý được định hướng và tài sản được xác định; chúng ta sẽ vẫn đi đến cùng một kết luận. Tiện ích của loài
người là đối tượng duy
nhất của tất cả những luật lệ và quy định này. Không chỉ cần thiết cho hòa bình
và phúc lợi của xã hội, tài
sản của con người phải được phân biệt; vốn những
quy luật chúng ta tuân theo khi phân biệt luôn là những quy luật được thiết kế
tốt nhất để thúc đẩy phúc lợi xã hội.
M 3.23, SBN 192-3
Chúng ta sẽ giả định rằng một tạo vật, được phú cho lý trí nhưng lại không quen thuộc với bản chất
con người, tự cân nhắc xem QUY LUẬT nào về công lý hay sở hữu tài sản sẽ thúc đẩy tốt nhất tiện ích
công cộng và thiết lập hòa bình và an ninh giữa loài người: Suy nghĩ rõ ràng nhất
của người này sẽ là những tài sản lớn
nhất cho đức hạnh cao quý nhất, và trao cho mọi người quyền
làm điều tốt, tương xứng với khuynh hướng của họ. Trong một chế độ thần quyền toàn
hảo, nơi một thực thể, vô cùng thông minh, cai trị bằng những ý chí cụ thể, quy
luật này chắc chắn sẽ có chỗ đứng và có thể phục vụ cho những mục đích sáng suốt
nhất: Nhưng nếu loài người thực thi một luật như vậy; sự không chắc chắn về
công trạng quá lớn, cả từ sự mơ hồ tự nhiên của nó, và từ sự tự phụ của mỗi cá
nhân, đến nỗi sẽ không bao giờ có quy luật ứng xử xác định nào xuất phát từ nó;
và sự tan rã hoàn toàn của xã hội phải là hậu quả ngay lập tức. Những người cuồng
tín tôn giáo có thể tin rằng quyền lực và sự cai trị được ban tặng bởi ân huệ của
Gót, và chỉ có những người đức hạnh hoặc được Gót chọn mới có quyền cai
trị thế gian; nhưng vị quan tòa dân sự đã rất công bằng khi đặt
những nhà lý thuyết vĩ đại này ngang hàng với những tên cướp tầm thường, và dạy
họ bằng kỷ luật nghiêm khắc nhất rằng một quy luật, trong suy diễn có vẻ có lợi
nhất cho xã hội, nhưng trên thực tế, có thể hoàn toàn tai hại và hủy diệt.
M 3.24, SBN 193
Chúng ta biết từ lịch
sử rằng trong thời kỳ nội chiến ở nước Anh, đã tồn tại những kẻ cuồng tín tôn giáo thuộc loại này; mặc dù có lẽ khuynh
hướng rõ
ràng của những nguyên lý này đã gây ra kinh hoàng đến mức buộc những phần tử cuồng
tín nguy hiểm phải từ bỏ hoặc ít nhất là che giấu những tín điều của họ. Có lẽ,
nhóm Bình Đẳng (Levellers) [1],
những người đòi hỏi một sự phân phối tài sản bình đẳng, là một dạng cuồng tín
chính trị, phát sinh từ loại cuồng tín tôn giáo, và công khai tuyên bố những
yêu sách của mình rõ ràng hơn; bởi chúng mang vẻ ngoài khả thi hơn trong thực tế,
cũng như có ích cho xã hội loài người.
M 3.25, SBN 193-4
Thật vậy, phải thú nhận
rằng thiên nhiên rất rộng rãi với
loài người, rằng nếu tất cả những gì thiên nhiên ban cho được chia đều cho tất cả loài người, và được cải thiện bằng kỹ năng và sự cần cù, mỗi cá nhân sẽ được hưởng không chỉ tất cả những nhu cầu thiết yếu, nhưng còn hầu hết những tiện nghi của đời sống;
sẽ không ai phải chịu bất kỳ bất hạnh nào, ngoại trừ những bất hạnh xảy ra do bệnh
tật hoặc thể chất yếu ớt. Cũng
phải nhìn nhận rằng, bất cứ nơi nào sự bình đẳng bị phá vỡ, chúng ta cướp đi của
người nghèo sự đáp ứng nhiều hơn là mang lại cho người giàu, và rằng sự thỏa
mãn nhỏ nhoi của một thói kiêu ngạo vô nghĩa ở một cá nhân thường tốn kém hơn cả
bánh mì nuôi sống nhiều gia đình, thậm chí là nhiều tỉnh thành. Tuy
nhiên, có vẻ như quy luật bình đẳng, mặc dù rất hữu ích, không phải là hoàn toàn không thể thực hiện
được; nhưng ở một mức độ nào đó, đã diễn ra ở một số nước cộng hòa, đặc biệt
là ở Sparta, nơi mà người ta nói rằng nó đã đi kèm với những hậu quả có lợi nhất.
Chưa kể đến việc các luật lệ về ruộng đất, thường được tuyên bố ở
Rome và được thực thi ở nhiều thành phố Greece, tất cả đều xuất phát từ một ý tưởng tổng quát về sự tiện ích của nguyên lý này. [2]
M 3.26, SBN 194
Nhưng những nhà sử học, và ngay cả kiến thức thực tiễn
thông thường con người, có thể
cho chúng ta biết rằng, dù những ý tưởng này về sự bình đẳng toàn hảo thoạt
nhìn có vẻ hấp dẫn hay hơp lý
đến đâu thì cuối cùng vẫn không thể đưa vào thực tiễn; và nếu như chúng đã không như thế, chúng tất đã gây cực
kỳ tai hại cho xã hội loài người. Dù
cho tài sản được phân chia bình đẳng đến đâu, sự khác biệt về tài năng, sự chăm
chỉ và cần cù của con người sẽ ngay lập tức phá vỡ sự bình đẳng đó. Hay
nếu bạn ngăn cản những đức hạnh này, bạn sẽ đẩy xã hội xuống mức bần cùng cùng
cực; và thay vì ngăn chặn sự thiếu thốn và bần cùng ở một số ít người, bạn lại
biến nó thành điều không thể tránh khỏi với toàn thể cộng đồng.Ngay cả tòa án khắt khe nhất cũng cần thiết để theo dõi mọi bất bình đẳng
ngay từ khi nó xuất hiện; và một hệ thống pháp lý nghiêm ngặt nhất để trừng phạt
và sửa chữa nó. Tuy nhiên, quyền lực tập trung như vậy sẽ nhanh chóng biến
thành bạo ngược và được áp dụng một cách bất công. Ai có thể nắm giữ quyền lực
như vậy? Sự bình đẳng hoàn hảo sẽ phá hủy hệ thống phân cấp, làm suy yếu đáng kể
quyền lực của chính quyền dân sự và khiến quyền lực của mọi người gần như ngang
nhau, gần như không khác gì quyền sở hữu của bất kỳ ai khác.
M 3.27, SBN 194-5
Do đó, chúng ta có thể kết luận rằng, để thiết lập luật
lệ điều chỉnh về sở hữu
tài
sản, chúng ta phải hiểu rõ bản chất và hoàn cảnh thực tế của con người; không được để những ý tưởng hấp dẫn nhưng sai lầm đánh lừa;
và thay vào đó, phải tìm kiếm những quy luật nhìn chung, hữu ích và có
lợi nhất.. Lý trí thông thường và một chút kinh nghiệm thực tế là
đủ cho mục đích này; miễn
là con người không sa đà vào lòng tham quá mức hoặc sự cuồng tín thái quá.
M 3.28, SBN 195
Chẳng hạn, ai mà
không thấy rằng bất cứ thứ gì được tạo ra hoặc cải thiện nhờ tài năng và công sức
của một người đều phải được đảm bảo thuộc về người đó mãi mãi, nhằm khuyến
khích tập
quán và thành tựu hữu ích như vậy? Rằng tài sản cũng nên được truyền lại cho con
cháu và người thân, vì cùng mục đích hữu ích đó? Rằng tài sản có thể được
chuyển nhượng với sự đồng thuận, để thúc đẩy thương mại và giao lưu , vốn mang
lại lợi ích to lớn cho xã hội loài người? Và rằng tất cả các hợp đồng và lời hứa
đều phải được tôn trọng và thực hiện đầy đủ, để đảm bảo sự tin
tưởng và tín nhiệm lẫn nhau nhờ
đó lợi ích chung của nhân loại được thúc đẩy mạnh mẽ?
M 3.29, SBN 195
Hãy xem xét những tác giả viết về luật pháp tự nhiên: và
bạn sẽ luôn thấy rằng, bất kể họ bắt đầu với nguyên lý nào, cuối cùng họ chắc chắn sẽ dừng
lại ở đây, và lấy sự tiện lợi và những nhu
cầu của loài người làm lý do tối hậu, gán
cho
mọi quy luật vốn họ thiết lập. Một sự nhượng bộ được đưa ra để chống lại hệ thống
của chính nó, có
sức nặng hơn so với việc nó được đưa ra để bảo vệ hệ thống đó.
M 3.30, SBN 195
Thật vậy, những nhà văn có thể đưa ra lý do nào khác để
giải thích tại sao cái này phải là của tôi và cái kia phải là của bạn;
Bởi lẽ, bản chất tự nhiên không được giáo dục, chắc chắn không bao giờ tạo ra sự phân biệt
như vậy. Những đối tượng được gán cho những tên gọi 'của tôi' hay 'của bạn' vốn
dĩ xa lạ với chúng ta; chúng hoàn toàn tách biệt và không liên quan đến chúng
ta; và chỉ có lợi ích chung của xã hội mới có thể tạo nên sự liên kết đó.
M 3.31, SBN 195-6
Đôi khi, tiện ích của xã hội có thể đòi hỏi một quy luật
công lý trong một trường hợp cụ thể; nhưng có thể không xác định rõ được bất kỳ quy luật cụ thể nào, trong số
nhiều quy luật, vốn tất
cả đều có lợi ích
ngang nhau. Trong trường hợp đó, những sự tương đồng nhỏ nhặt
nhất cũng được nắm bắt để tránh sự mơ hồ và bất định,
vốn sẽ là nguồn gốc của sự tranh
chấp liên miên. Thế nên,
chỉ cần sở hữu hoặc chiếm hữu một gì đó là đủ để xác lập quyền sở hữu đối với
nó, khi không ai khác có quyền ưu tiên hoặc yêu sách trước đó. Nhiều lập luận
pháp lý dựa trên loại lý luận này, phụ thuộc vào những liên hệ hoặc so sánh rất
nhỏ.
M 3.32, SBN 196
Trong những trường hợp đặc biệt, liệu có ai ngần ngại
vi phạm mọi sự tôn trọng với tài sản riêng của cá nhân và hy sinh vì tiện ích
công cộng một sự phân biệt đã được thiết lập vì tiện ích đó? Sự an toàn của dân chúng là
luật tối cao: Mọi luật lệ riêng biệt khác đều phải tuân theo và phụ thuộc vào
nó: Và nếu, trong tiến trình chung của mọi việc, chúng được tuân thủ và tôn trọng;
thì đó chỉ là vì sự an toàn và tiện ích công cộng thường đòi hỏi một nền hành
chính bình đẳng và công bằng như vậy.
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(May/2025)
(Còn tiếp... →)
http://chuyendaudau.blogspot.com/
http://chuyendaudau.wordpress.com
[1] “Những người bình đẳng” chỉ một phong trào chính trị ở Anh vào thế
kỷ 17 trong thời kỳ Nội chiến Anh (những năm 1640). Họ chủ trương phân phối tài sản công bằng hơn, mở rộng quyền chính trị và
bình đẳng trước pháp luật.
[2] Sparta (thế kỷ 8-6 TCN) và luật nông nghiệp của Roma và Greece (Roma: thế kỷ
5-2 TCN; nhiều city-state ở Greece: thế kỷ 6-4 TCN) là những ví dụ về nỗ lực thực thi bình đẳng
hơn. Ở Sparta, của cải được phân chia đồng đều hơn giữa các công dân, thúc đẩy ổn
định xã hội. Luật nông nghiệp tìm cách phân phối lại đất đai và hạn chế sự
chênh lệch quá mức, phản ánh nguyên tắc bình đẳng nâng cao phúc lợi xã hội.
