(Τίμαιος)
Plato
(Πλάτων, Plátōn, 428/427– 348/347 TCN)
Dẫn nhập của người biên tập bản tiếng Anh
Timaeus
đem
cho người đọc một trưng bày về thuật hùng biện, không phải một đàm thoại triết
học. Trong phần dẫn nhập của câu chuyện,
Socrates xem xét lại những trình bày của chính ông ngày hôm trước về những cơ cấu
tổ chức của thành phố lý tưởng (có thể nói là trong Republic), nhưng nhân vật Timaeus đã chiếm trọn phần còn lại của đàm
thoại, bằng một bài nói chuyện rất dài, mô tả sự sáng tạo của thế giới. Những đàm
thoại khác trong tổng tập những văn bản của Plato cũng tương tự, thường bao gồm
một bài nói chuyện duy nhất: không chỉ nhắc đến Apology được đọc nhiều, nhưng điều này cũng đúng với (những bản văn
ít phổ thông hơn, như) Critias (bản
văn song hành nhưng không đầy đủ của Timaeus)
và Menexenus. Nhưng bài nói chuyện của
Timaeus thì duy nhất trong số chúng, ở chỗ nó có một nội dung triết học dàn trải
lớn rộng: ở đây chúng ta có triết lý, nhưng là lý thuyết về sự tạo dựng vũ trụ,
với lời lẽ khoa trương lớn lao và cường điệu hoa mĩ, không phải tiến trình điều
tra biện chứng của những hỏi đáp với ngôn ngữ dung dị, vốn thấy trong hầu hết
những đàm thoại triết học khác của Plato. Nếu muốn một so sánh tương đương, phải
tìm đến Phaedrus, trong đó Socrates có
hai bài nói chuyện về tình yêu nhục dục, đặc biệt là bài thứ hai, một cách tương
tự cũng trình bày những luận đề triết học, nhưng khoác trang phục của tu từ học,
đầy những hình ảnh rực rỡ, diễm lệ.
Hầu hết những học giả sẽ đặt năm tháng ra đời của Timaeus giữa những tác phẩm sau cùng của
Plato, mặc dù một số ít đã biện luận cho một thời điểm trong “giai đoạn giữa”,
gần với Republic hơn, vốn điều đó rõ
ràng có vẻ như đã lùi năm tháng lại. Plato, như tác giả của đàm thoại này, là
người đứng sau tất cả những lý thuyết của Timaeus.
Nhưng chúng đã biểu thị đến mức nào những xác tín triết học riêng của Plato vào
thời điểm ông viết nó? Nhân vật Timaeus tự mình nhấn mạnh – trong tác động thực
tế, vì khoảng cách rất lớn, thực sự lẫn ẩn dụ, phân cách chúng ta ra với vòm trời
cao thẳm, vốn phần còn lại của thế giới phụ thuộc vào đó – khiến chúng ta không
thể có được nhiều hơn là một chuyện kể về những gì có thể xảy ra, nhưng không
phải sự thật minh bạch, trọn vẹn đầy đủ về những chi tiết vật lý của cấu trúc của
thế giới. Nó có thể là tài liệu hướng dẫn để tìm ra những lý thuyết với chi tiết,
nhưng chúng được ông đem cho như không gì nhiều hơn những cách xem dường hợp lý,
trong đó kẻ sáng tạo, trong việc trù tính hoạch định thế giới, đã có thể tiến hành.
Hơn nữa, theo như trong Phaedrus những
người hùng biện lành nghề sẽ căn cứ những gì họ nói trọn vẹn trên sự thật triết
lý đầy đủ, nhưng sẽ thay đổi và thêm thắt tô điểm cho nó khi cần thiết để thu
hút và giữ sự chú ý của những người nghe họ, và thuyết phục những người nghe chấp
nhận những gì là thiết yếu trong đó. Timaeus có thể là người phát ngôn của
Plato, nhưng nếu Plato đã chú trọng theo những chỉ trích của Phaedrus về nghệ thuật hùng biện trong
việc viết nên bài nói chuyện của mình, người ta nên thực hành nhiều hơn sự thận
trọng thông thường trong khi suy luận từ những gì Timaeus nói đến những chi tiết
của những xác định của Plato, ngay cả về những nội dung của nguyên lý triết học.
Trong những gì Timaeus nói về “là-có” và “trở thành là-có”, những Thể dạng và những
“phản ảnh”, “đấng tạo hóa” và “vật chứa nhận”, và những luận chứng ông cung cấp
trên những đề tài này, những gì thuộc về những thêm thắt tô điểm tu từ – nhằm
gây ấn tượng với Socrates và những người nghe của Timaeus – và sự thật (sau khi
đã) tỉnh táo là gì, như Plato bây giờ hiểu nó? Đàm thoại đẩy những câu hỏi này
tới chúng ta, nhưng không đưa cho những lời đáp dễ dàng.
J. M.C.
A.
1. Dẫn nhập
(17a1–27d4)
2. Bài nói chuyện chính
của Timaeus (27d5–92c9)
2.1 Mở đầu: Những nguyên lý siêu hình, Người
Thợ Cả (Craftsman) và mô hình vĩnh cửu của ông (27d5–29d6)
2.2 Những Thành quả của Trí tuệ (Intellect
– nous) (29d7–47e2),
2.3 Một giải thích về những Tác dụng của
Tất Yếu (Necessity) (47d3–69a5),
2.4 Trí tuệ và Tất yếu đã hợp tác như thế
nào trong sự đào tạo ra thể chất tâm sinh lý của con người (69a6–92c9).
B.
Nhân vật:
(a) Socrates
(b) Timaeus: Không rõ Timaeus, dù đàm thoại này mang tên
ông, là một nhân vật có thực trong lịch sử hay không. Trong khi có một số những
nhà cổ điển học dứt khoát xem ông như một khuôn mặt thuộc lịch sử, vẫn có những
người khác đoán Plato có lẽ đã dựng nhân vật này với những nét có thực được vay
mượn từ nhiều nguồn khác nhau; theo hướng phỏng đoán này, Timaeus của Plato có
lẽ gần gũi nhất với Archytas người thành Tarentum (thuộc Magna Graecia, nay là
Taranto, Italy), Archytas nổi tiếng vào những năm 400–350 TCN, là nhà khoa học,
toán học (phái Pythagoras) triết gia người Greek. Ông cũng còn là một người bạn
thân của Plato.
(c) Critias: thường được biết như Critias người thành
Athens. Một số những nhà cổ điển học cho rằng nhân vật Critias trong Timaeus có thể là Cristias, con của Callaeschrus,
nhà độc tài trong nhóm 30 nhà độc tài nổi tiếng của Athens. Nhưng một nhóm những
nhà cổ điển học khác, dựa trên khoảng cách năm tháng giữa những nhân vật liên hệ
trong đàm thoại này, cho rằng Critias trong Timaeus,
thực sự là ông nội của nhà độc tài Critias này.
Critias (c. 460-403 TCN): nhà chính trị Athens, đã trong số
những thanh niên thuộc những gia đình quí tộc ở Athens đi theo Socrates.
Critias đứng vào vai cậu của Plato (Critias là anh em con dì với mẹ Plato). Ông
cũng là người bị oán ghét nhất trong “Nhóm 30 nhà độc tài” của Athens, nhóm thân-Sparta,
do tướng Sparta là Lysander dựng lên giữ chính quyền Athens, sau khi Sparta đánh
bại Athens trong Chiến tranh Peloponnesian (404 TCN). Trước khi giữ vai nhà
chính trị độc tài khắc nghiệt trong giai đoạn lịch sử đen tối này của Athens, Critias
đã là tác giả viết những bi kịch và bi ca được nhiều người ngợi khen. Sự kiện Critias,
từ một người cầm bút rồi thành một nhà độc tài, phản lại truyền thống dân chủ của
Athens, chắc chắc đã khiến những người Athens nghi ngờ về một sức mạnh nào đó
đã làm con người trẻ tuổi này đi đến những quá khích ác độc và tàn nhẫn cực
đoan, và ‘sức mạnh’ này, với họ, có lẽ là Socrates. Critias bị giết trong một
trận đánh ở cảng Piraeus gần Athens, chấm dứt chế độ độc tài nhiều người.
(d) Hermocrates (c. thế kỷ 5 – 407 TCN) một tướng lĩnh của
thành Syracuse, trong thời gian xảy ra cuộc viễn chinh của Athens đến Sicily,
khoảng giữa cuộc chiến Peloponnesian. Ông cũng xuất hiện trong Critias, một đàm thoại khác của Plato.
Địa điểm:
Nhà của
Critias, ở Athens, trong thời kỳ có đại hội Panathenea, khoảng August 429 TCN
(?)
Hôm sau ngày Socrates kể những câu chuyện trong Republic, hoặc có lẽ một ngày sau khi
Socrates đã thảo luận một số ý tưởng chính trị như đã kể trong Republic.
Tóm lược:
Trong phần dẫn nhập, Critias kể một truyền thuyết về
Atlantis, một đảo nằm giữa biển Atlantic, đã mất từ lâu. Sau đó, là phần chính
của đàm thoại, Timaeus, một người bạn khác của Critias, kể cho Socrates một câu chuyện dài, mô tả sự tạo lập Vũ trụ và giải thích những hiện tượng Thiên
nhiên.
Timaeus
(hay Về Thiên Nhiên)
(Bản dịch tiếng Anh của Donald J. Zeyl) [1]
1. Dẫn nhập (17a1–27d4)
[17a]
Socrates: Một, hai, ba,
... Thế còn bốn đâu, Timaeus? Bốn người các bạn đã là những người khách của tôi
ngày hôm qua, và hôm nay tôi là khách của các bạn. [2]
Timaeus: Anh ta chợt bị
đau gì đó không rõ, Socrates. Anh ấy đã không có ý định bỏ lỡ cuộc hội họp của
chúng ta đâu.
Socrates: Vậy thì, không
phải là việc cho bạn và đồng bạn của bạn ở đây để tìm thế vào chỗ người bạn vắng
mặt của bạn hay sao?
Timaeus: Bạn hoàn toàn
đúng. Nhưng dù gì đi nữa, chúng tôi sẽ làm hết sức chúng tôi để tránh không đi đến
thất vọng. Ngày hôm qua, lòng hiếu khách của bạn đối với chúng tôi đã hết sức tốt
đẹp, nên bây giờ sẽ là điều không phải nếu ba người chúng tôi còn lại không làm
hết sức mình để đáp trả bạn một bữa tiệc.
Socrates: Bạn có nhớ tất
cả những đề tài tôi đã giao cho bạn để nói chuyện?
Timaeus: Chúng tôi có nhớ
một số. Và nếu có bất kỳ một nào chúng tôi không, – Tốt, đã có bạn ở đây để nhắc
chúng tôi. Lại vẫn tốt hơn, nếu đó không phải là quá nhiều phiền toái, tại sao bạn
không dành một vài phút để quay trở về duyệt lại chúng trước sau từ khởi đầu? Cách
đó, chúng sẽ tập trung chặt chẽ hơn vào trong não thức của chúng ta.
Socrates: Rất tốt. Tôi
đã nói về chính trị ngày hôm qua và điểm chính của tôi, tôi nghĩ, đã phải có
liên hệ với loại cấu trúc chính trị những thành phố nên có, và loại người nào
nên gồm trong nó, để nó có thể được là tốt nhất. [3]
Timaeus: Vâng, Socrates,
bạn đã nói thế, và chúng tôi đã đều rất hài lòng với sự mô tả nó của bạn.
Socrates: Không phải
chúng ta đã bắt đầu bằng tách ra lớp gồm những nông dân và tất cả những thợ thủ
công khác trong thành phố khỏi lớp của những người tiến hành chiến tranh trên
danh nghĩa của nó?
Timaeus: Vâng.
Socrates: Và chúng ta
theo tự nhiên trong việc cho mỗi người chỉ một nghề, một khéo léo lanh lợi vốn trong
phạm vi của nó người ấy rất thích hợp. Và vì vậy chúng ta cho rằng chỉ có những
người mà công việc của họ là tiến hành chiến tranh thay mặt cho tất cả mọi người,
nên là những giám hộ của thành phố. Và nếu một số người nước ngoài hoặc ngay cả
một công dân đã đi ngược lại với thành phố để gây ra rắc rối, những người giám
hộ này nên phán doán những đối tượng của mình nhẹ nhàng, vì họ là những người bạn
tự nhiên của họ. Nhưng họ nên khắc nghiệt, chúng ta đã nói, với những kẻ thù mà
họ gặp trên chiến trường.
Timaeus: Vâng, hoàn
toàn.
Socrates: Đó là bởi vì –
như tôi nghĩ rằng chúng ta đã nói – những tâm lý [4] của những người giám hộ nên
có một bản chất vốn nó đồng thời vừa tinh thần lẫn triết học đến mức độ cao nhất,
để họ có khả năng thích hợp, hoặc nhẹ nhàng hoặc khắc nghiệt, như trong trường
hợp có thể xảy ra.
Timaeus: Vâng.
Socrates: Việc huấn luyện
của họ? Không phải chúng ta đã nói rằng họ được đem cho cả huấn luyện về thể dục
và văn hóa, cũng như được huấn luyện trong bất kỳ những lĩnh vực nào khác thích
ứng của việc học tập?
Timaeus: Chúng ta chắc
chắn đã nói thế.
Socrates: Vâng, và chúng
ta đã nói, tôi nghĩ, rằng những người được huấn luyện này không nên coi vàng hay
bạc hay bất cứ gì khác như tài sản riêng của họ. Họ giống như những người
chuyên môn, họ sẽ nhận được một tiền lương cho sự giám hộ của họ, từ những người
dưới sự bảo vệ của họ, đó là giữ cho phù hợp với lối sống ôn hoà điều độ của họ.
Và chúng ta nói rằng họ nên chia sẻ chi phí của họ, và dành thời gian của họ cùng
nhau, sống hợp đoàn người này lẫn với người kia, và không ngừng dành hết sự
chăm lo của họ, trên tất cả, tới sự xuất sắc, bây giờ vốn họ được miễn tất cả
những ngành nghề khác.
Timaeus: Vâng, chúng ta cũng
đã nói thế nữa.
Socrates: Và trong thực
tế, chúng ta ngay cả đã nhắc đến đến phụ nữ. Chúng ta đã nói rằng, bản chất của
họ nên được làm cho tương ứng với của những người đàn ông, và rằng tất cả những
ngành nghề, cho dù có liên quan với chiến tranh hoặc những phương diện khác của
đời sống, nên là phổ thông, chung cho cả phái nam lẫn phái nữ.
Timaeus: Điều đó, cũng
đã được thảo luận.
Socrates: Và sao chúng
ta nói gì về việc sinh sản trẻ em? Chúng ta không có thể quên đề tài đó, vì những
gì chúng ta đã nói về nó đã là rất khác thường. Chúng ta đã quyết định rằng tất
cả họ nên có chung vợ chung chồng và chung con cái, và kế hoạch đó cần được soạn
ra để ngăn ngừa bất cứ ai trong họ sẽ không bao giờ từng nhận ra được đứa trẻ đặc
biệt nào là đứa con riêng của mình. Tất cả mọi người sẽ tin rằng tất cả họ đều
tạo nên một gia đình độc nhất, và rằng tất cả những ai nằm trong lứa tuổi của
mình là những chị em và anh em của họ, rằng những người lớn tuổi hơn, những người
đã rơi vào một lứa tuổi trước đó, là những cha mẹ hoặc những ông bà của họ,
trong khi những người rơi vào một lứa tuổi sau đều là những con hay cháu của họ.
Timaeus: Bạn nói đúng.
Đó thực sự đã là một điểm không thể nào quên được.
Socrates: Và chắc chắn
chúng ta cũng nhớ đã nói, không phải sao, rằng để làm cho bản chất của chúng xuất
sắc đến như có thể có được ngay từ đầu, những nhà cai trị, cả nam và nữ, nên bí
mật sắp xếp những hôn nhân bằng cách rút thăm, để chắc chắn rằng những người nam
tốt và những người nam xấu, mỗi người như thuộc một nhóm sẽ được ghép hợp riêng
biệt với những phụ nữ giống như bản thân họ? Và chúng ta nói rằng sự sắp xếp
này sẽ không tạo ra bất kỳ tình trạng thù địch nào giữa họ, bởi vì họ tin rằng
việc kết hợp đã do ngẫu nhiên?
Timaeus: Vâng, chúng tôi có
nhớ.
Socrates: Và có phải chúng
ta nhớ cũng nói rằng con cái của những cha mẹ tốt đều phải được nuôi dạy cho
khôn lớn, trong khi những con cái của những cha mẹ xấu được bí mật đưa về một
thành phố khác? Và rằng những trẻ em này nên được liên tục theo dõi trong khi
chúng lớn lên, như thế khiến những đứa hoá ra thành xứng đáng có thể lại được lấy
về, và những đứa tốt đã giữ lại nhưng hoá ra không thành được thế nên đổi chỗ với
chúng?
Timaeus: Chúng ta đã nói
như vậy.
Socrates: Vậy bây giờ,
Timaeus, có phải chúng ta đã xong xuôi với duyệt lại buổi nói chuyện ngày hôm
qua của chúng ta hay không – ít nhất với những điểm chính của nó – hay chúng ta
thiếu một vài điểm chúng ta đã nói khi đó? Chúng ta có bỏ xót lại bất cứ gì không?
Timaeus: Không xót một gì
cả, Socrates. Đây là chính xác những gì chúng ta đã nói.
Socrates: Được rồi, bây
giờ tôi muốn tiếp tục, và kể cho bạn những gì tôi đã đi đến cảm nhận về cơ cấu
chính trị chúng ta đã mô tả. Những tình cảm của tôi cũng giống như của một ai là
người nhìn chăm chú không rời mắt vào những con vật trông tuyệt vời, cho dù chúng
là những con vật trong một bức tranh, hay ngay cả thực sự đang sống nhưng bất động,
và người sau đó thấy mình khao khát mong ước nhìn thấy chúng chuyển động hoặc
tham dự vào một vài vùng vẫy hoặc xung đột vốn xem ra như để cho thấy những đặc
tính thể chất đặc biệt của chúng. Tôi cảm nhận được điều tương tự về thành phố,
chúng ta đã mô tả. Tôi rất muốn nghe ai đó đem cho một bài nói chuyện mô tả
thành phố của chúng ta trong một cuộc thi đua với những thành phố khác, cạnh
tranh với những giải thưởng mà những thành phố thường điển hình cạnh tranh với
nhau. Tôi rất muốn nhìn thấy thành phố của chúng ta phân biệt tự thân nó trong
cách nó đi đến chiến tranh và trong cách nó theo đuổi chiến tranh: rằng nó giải
quyết với những thành phố khác, thành này sau thành kia, trong những đường lối vốn
tích cực phản ảnh [5]
trên việc giáo dục và huấn luyện của riêng nó, cả trong lời nói và hành động – có
nghĩa là, cả trong cách nó xử sự với chúng như thế nào và nó thương lượng với chúng
như thế nào. Bây giờ, về những vấn đề này, Critias và Hermocrates, tôi tự gán
buộc cho chính mình với hầu như không có khả năng để thể hát lên được lời ca ngợi
cho vừa vặn với thành phố của chúng ta và những công dân của nó. Rằng điều này trong
trường hợp của tôi như thế thì không có gì đáng ngạc nhiên tất cả. Nhưng tôi đã
đi đến có cùng một quan điểm như của những nhà thơ, những nhà thơ thời cổ của chúng
ta cũng như của ngày nay. Tôi không có sự bất kính đối với những nhà thơ nói
chung, nhưng mọi người đều biết rằng những kẻ bắt chước như một giòng giống là
tốt nhất và chuyên nghiệp nhất trong sự bắt chước những loại của những sự vật
việc họ đã được huấn luyện để bắt chước. Nó là đủ khó khăn cho bất kỳ một ai trong
họ để làm một công việc tươm tất trung bình vừa phải của sự bắt chước trong biểu
hiện hoạt động, chưa nói đến trong mô tả thuật kể, bất cứ gì nằm bên ngoài sự
huấn luyện của họ [6].
Và một lần nữa, tôi đã luôn luôn nghĩ rằng những nhà sophist như một tầng lớp xã
hội đều rất thành thạo trong việc tạo nên những bài nói chuyện dài và làm nhiều
những điều tốt đẹp khác. Nhưng bởi vì họ lang thang từ thành phố này sang thành
phố kế tiếp và không bao giờ định cư trong quê nhà của riêng họ, tôi sợ những
trình bày của họ về những chính khách-triết gia đó sẽ chỉ đơn giản là lầm lẫn,
sai lệch với mục đích của những người này. Những nhà sophist đều đã bị vây buộc
vào trình bày sai lầm, bóp méo bất cứ điều gì những nhà lãnh đạo này đã thành tựu
được trên chiến trận, khi họ giao chiến với bất kỳ kẻ thù nào của họ, cho dù
trong chiến tranh thật sự hay trong những đàm phán.
Thế nên, để lại những người
thuộc loại như các bạn, sau đó. Bởi bản chất cũng như bởi huấn luyện, các bạn đều
tham dự cùng một lúc vào cả triết học và chính trị. Hãy lấy Timaeus đây làm thí
dụ. Bạn đến từ locri, một thành phố vùng Italy dưới sự cai trị của pháp luật xuất
sắc [7]. Không ai trong số đồng
bào của bạn ở đẳng cấp cao hơn bạn về tài sản hay giòng dõi sinh trưởng, và bạn
đã đi đến chiếm giữ những địa vị có uy quyền và vinh dự tối cao trong thành phố
bạn. Hơn nữa, theo sự suy xét của tôi, bạn đã là bậc thày của toàn bộ lĩnh vực
triết học. Còn về phần Critias, tôi chắc chắn rằng tất cả chúng ta ở đây, tại
Athens, đều biết rằng bạn không chỉ đơn thuần là một người không chuyên môn
trong bất kỳ lĩnh vực nào chúng ta đang nói đến. Và nhiều người vốn chứng thực
của họ chắc chắn phải được tin tưởng đều đảm bảo với chúng ta rằng Hermocrates
cũng thế, thì rất đầy đủ tư cách, do bản chất và huấn luyện, để đối phó với những
vấn đề này. Hôm qua tôi đã nhận thức được điều này rồi, khi bạn hỏi tôi để thảo
luận những vấn đề chính quyền, và đó là lý do tại sao tôi rất háo hức để nhận lời
thách mời của các bạn. Tôi đã biết rằng nếu các bạn đồng ý để nói bài nói chuyện
tiếp theo, không ai có thể làm việc ấy hay hơn các bạn. Không ai ngày nay ngoài
các bạn có thể trình bày thành phố của chúng ta theo đuổi một cuộc chiến tranh vốn
phản ảnh tính cách thật sự của nó. Chỉ có các bạn mới có thể cho nó tất cả những
gì nó yêu cầu. Thế nên, bây giờ tôi làm xong việc nói chuyện về đề tài đã giao
của tôi, tôi đã xoay lại vị thế, và giao cho các bạn để nói chuyện về đề tài
tôi vừa mô tả. Các bạn đã suy nghĩ về điều này với nhau như một nhóm, và các bạn
đã đồng ý để đáp trả lại vào lần này. Những bài nói chuyện của các bạn là những
món quà của lòng hiếu khách, và thế nên tôi đây, đã thắng bộ, diện quần áo tất
cả đẹp đẽ, cho dịp này. Không ai có thể chuẩn bị nhiều hơn tôi để nhận những
quà tặng của các bạn.
Hermocrates: Vâng, quả
thực vậy, Socrates, bạn sẽ không tìm thấy chúng tôi thiếu hụt về nhiệt tình,
như Timaeus đã nói với bạn rồi. Chúng tôi không có bất kỳ một lý do dẫu nhỏ nhất
nào để thoái thác, không làm như bạn nói. Tại sao, từ ngày hôm qua rồi, ngay
sau khi chúng tôi đã rời khỏi đây và đã về khu nhà khách của Critias, nơi chúng
tôi đang ở – và ngay cả trước đó trên đường chúng tôi đến đó – chúng tôi đã suy
nghĩ về chính điều này. Và sau đó Critias đưa ra một câu chuyện vốn nó đi ngược
rất xa về quá khứ. Bây giờ, hãy kể cho ông bạn câu chuyện, Critias, như thế ông
ta có thể giúp chúng ta quyết định nó có sẽ dùng được vào mục đích của phần việc
phân công cho chúng ta hay không.
Critias: Vâng, chúng ta
thực sự nên làm thế, nếu người bạn thứ ba của chúng ta, Timaeus, cũng đồng ý.
Timaeus: Dĩ nhiên, tôi đồng ý.
Critias: Vậy hãy để tôi kể cho bạn nghe câu chuyện
này, Socrates. Nó là một câu chuyện rất lạ, nhưng mặc dù vậy, mọi lời kể của nó
là thực. Đó là một câu chuyện mà Solon, người khôn ngoan nhất của Bảy người Hiền
[8], đã một lần cam đoan. Ông
là một người bà con và một người bạn rất thân của Dropides, ông cố tôi. Chính Solon
nói cũng nhiều đến mức như thế ở nhiều chỗ trong thơ ông. Vâng, Dropides đã kể câu
chuyện cho cụ nội Critias của tôi, và cụ nội này đến lượt, cụ kể lại cho chúng
tôi nghe theo trí nhớ. [9] Chuyện kể rằng thành phố của
chúng ta đã thực hiện những hành động vĩ đại và kỳ diệu trong thời cổ, trong
đó, do sự trôi qua của thời gian và sự tàn hoại của sự sống con người, đã biến
mất. Trong tất cả những hành động này có một đã là đặc biệt tuyệt vời. Đó là điều
này mà bây giờ chúng ta nên làm cho tốt để kỷ niệm, và trình bày cho bạn như một
món quà cảm ơn của chúng tôi. Khi làm như vậy, chúng ta cũng sẽ dâng lên vị gót
nữ một bài tụng ca, như nó là, về công chính và ca ngợi chân thực nhân dịp lễ hội
này của bà. [10]
Socrates: Tuyệt vời! Hãy kể cho tôi, dẫu vậy, những
hành động cổ xưa đó thành phố chúng ta đã thực hiện là gì, hành động mà Solon đã
thuật lại, và cụ Critias đã kể cho bạn? Tôi chưa bao giờ nghe nói về điều đó. Họ
nói rằng điều đó đã thực sự xảy ra?
Critias: Tôi sẽ kể cho bạn. Nó là một câu chuyện cổ, tôi
nghe từ một người là người chính ông không còn trẻ nữa. Thực sự là, vào lúc
Critias đã rất gần tuổi chín mươi rồi – ông nói thế – và tôi khoảng lên mười tuổi
hay trạc tuổi đó. Như chuyện đã xảy ra, đó đã là ngày của lễ trình diện những
trẻ em trong hội Apaturia. [11] Trong dịp này, cũng vậy, trẻ
con chúng tôi nhận được sự thù tiếp theo phong tục tại buổi tiệc: những người cha
chúng tôi bắt đầu một cuộc thi đọc thơ. Nhiều tác phẩm của nhiều nhà thơ khác
nhau đã được đem đọc, và nhiều người trong đám trẻ con chúng tôi đã hát những
câu thơ của Solon, vì chúng là mới vào thời điểm đó. Bấy giờ ai đó, một thành
viên của gia tộc chúng tôi, nói ông nghĩ rằng Solon không chỉ là người khôn
ngoan nhất trong mọi người nói chung, nhưng thơ của ông nói riêng cũng cho thấy
ông là người văn minh nhất trong tất cả những nhà thơ. (Người này có thể đã nói
ra ý nghĩ của mình, hay nếu không thế, ông ta có thể chỉ muốn làm cho Critias cảm
thấy vui sướng.) Và ông cụ – tôi nhớ điều đó rõ đến thế nào – đã gật gù vui vẻ.
Cụ cười lớn miệng và nói, “Vâng, Amynander, thật quá tệ rằng Solon đã làm thơ
chỉ như một rẽ ngang, và đã không coi trọng việc đó như những nhà thơ khác. Và thật
tệ rằng ông đã không bao giờ kết thúc câu chuyện ông mang từ Egypt về nhà với
ông. Ông đã buộc phải buông bỏ câu chuyện đó vì lý do của những xung đột dân sự
và tất cả những rắc rối khác, ông đã tìm thấy chúng ở đây sau khi ông trở về. Nếu
không thì ngay cả Hesiod hay Homer, hay bất kỳ nhà thơ nào khác hẳn tất cả sẽ không
bao giờ có thể trở nên nổi tiếng hơn so với ông. Thế đó là những gì tôi nghĩ,
dù gì đi nữa.” “Vâng, Critias? Câu chuyện gì vậy?” một người khác hỏi. “Đó
là câu chuyện về những điều tuyệt vời nhất thành phố của chúng ta đã từng làm,”
Critias trả lời, “một thành tựu vốn xứng đáng để được biết đến rất nhiều hơn, so
với bất kỳ thành tựu nào khác của nó. Nhưng do sự trôi qua của thời gian và sự
kiện là những người đã thực hiện nó đều đã chết, câu chuyện đã không còn tồn tại
đến ngày nay.” “Xin làm ơn kể cho chúng tôi nghe từ bắt đầu,” một người khác đã
nói, “Có phải đây là ‘câu chuyện có thật’ mà Solon nghe? Ông đã nghe được nó
như thế nào? Ai nói với ông?”
“Ở Egypt,” Critias bắt đầu,
“trong phần đó vùng Châu thổ, nơi dòng chảy của sông Nile phân nhánh quanh vùng
đỉnh (tam giác), có một quận gọi là Saïtic. Thành phố quan trọng nhất của quận
này là Saïs. (Đây thực sự, cũng là thành phố từ đó Vua Amasis đã đến). Thành phố
này được một gót nữ thành lập, tên bà là ‘Neith’ trong tiếng Egypt và (theo người
dân ở đó) ‘Athena’ trong tiếng Greek. Họ rất thân thiện với Athens và tuyên bố
là có họ hàng với dân tộc của chúng ta, bằng cách này hay khác. Bây giờ Solon
nói rằng khi ông đến đó, mọi người bắt đầu tôn kính ông. Hơn nữa, ông nói rằng
khi ông hỏi những tu sĩ của họ, là những học giả về thời cổ, về những thời xa
xưa, ông khám phá rằng về mọi người Greek, bao gồm cả bản thân ông, đúng là đã đều
tất cả hoàn toàn không biết gì về những vấn đề như vậy. Trong một dịp, muốn dẫn
họ đi đến nói chuyện về thời cổ, ông nêu lên đề tài về lịch sử thời cổ của
chúng ta, Ông bắt đầu nói về Phoroneus – là người đầu tiên, như đã nói thế – và
về Niobe, và sau đó ông kể câu chuyện Deucalion và Pyrrha đã sống sót qua trận Lụt
lớn như thế nào. Ông đã tiếp tục dõi theo những dòng truyền của những thế hệ
sau của họ, và đã cố gắng để suy tính năm tháng của họ, bằng cách đo lường số
năm đã trôi qua kể từ khi có những sự kiện mà ông đã nói. Và khi đó, một trong
những tu sĩ, một ông cụ rất già, nói: “A, Solon, Solon, những người Greek các bạn
có bao giờ thôi là những trẻ em. Không có được một người già lão nào giữa các bạn.
Nghe xong, Solon nói, “Gì vậy? Ý ông là gì?” “Các bạn đều trẻ”, người tu sĩ già
trả lời, “trẻ trong tâm hồn, từng người trong các bạn. Hồn của các bạn đều thiếu
vắng những tin tưởng về thời cổ, được truyền tụng do truyền thống có từ thời cổ.
Hồn của các bạn thiếu bất kỳ học thức nào phai bạc, già theo thời gian. Lý do của
điều đó là: Đã có, và sẽ tiếp tục có, rất nhiều những tai trời ách nước vốn đã phá
hủy sự sống của con người trong nhiều những cách khác nhau. Nghiêm trọng nhất
trong số này gồm lửa và nước, trong khi những yếu tố khác nhẹ hơn gây rất nhiều
những nguyên nhân khác. Và như vậy cũng nằm trong số các bạn là câu chuyện đã kể
rằng Phaethon, đứa con của Mặt Trời, một lần kia cầm cương xe ngựa của cha
mình, nhưng đã không thể lái nó dọc theo con đường cha mình thường đi. Ông kết
thúc làm cháy hết tất cả mọi thứ trên mặt đất, và chính mình đã bị tiêu diệt
khi một tia sét đánh trúng ông ta. Câu chuyện này được kể như một huyền thoại,
nhưng sự thật đằng sau nó là có một sự sai lệch trong những vật thể trên trời vốn
chúng đi vòng quanh trái đất, gây ra những vụ cháy lớn, hủy hoại những gì trên
trái đất, trải qua chiều dài lớn lao của thời gian. Khi điều này xảy ra, tất cả
những người sống ở những vùng núi hoặc ở những nơi cao và khô, có nhiều xác xuất
bị diệt vong nhiều hơn những người sống cạnh những dòng sông hay biển. Sông Nile
của chúng tôi, luôn luôn là vị cứu tinh của chúng tôi, thì xả nước, và trong những
lúc như vậy, cũng thế, đã cứu chúng tôi khỏi thảm họa này. Mặt khác, bất cứ khi
nào những vị gót gửi lũ lụt, nước tràn ngập mặt đất để tẩy rửa nó, những người nuôi
gia súc và chăn cừu trên núi duy trì được sự sống của họ, trong khi những người
sống ở những thành phố, trong khu vực của các bạn, bị những con sông quét trôi xuống
biển. Nhưng ở đây, nơi này, nước không chảy từ trên cao xuống ruộng đồng của
chúng tôi, ở một thời điểm hoặc như thế đó, hoặc ở thời điểm bất kỳ nào khác.
Ngược lại, bản chất của nó là luôn luôn dâng lên từ bên dưới. Điều này, sau đó,
giải thích sự kiện là những cổ vật được bảo tồn ở đây được cho là cổ xưa nhất.
Sự thực là ở tất cả những nơi không lạnh quá mức thường cũng không không nóng
quá đừng ngăn ngừa nó, loài người sẽ tiếp tục tồn tại, nhiều khi với số đông lớn
hơn, nhiều khi với số đông nhỏ hơn. Bây giờ tất cả những biến cố đã thuật lại
cho chúng tôi, bất kể rằng chúng đã xảy ra – trong vùng của các bạn hay
của chúng tôi, – nếu có
bất kỳ người nào cao quý hoặc vĩ đại hoặc nổi bật trong một số cách thức nào khác,
tất cả họ đều đã được ghi khắc ở đây trong những đền thờ của chúng tôi, và được
tiếp tục bảo tồn từ thời cổ xưa. Trong trường hợp của các bạn, về mặt khác, như
trong trường hợp của những người khác, không bao lâu trước khi các bạn có được ghi
chép chữ viết, và tất cả những nguồn dữ liệu khác mà thành phố đòi hỏi, lại có,
sau một số năm thông thường, xảy ra trận lũ lụt ngập trời đất. Nó quét sạch khu
vực các bạn, giống như một cơn dịch bệnh, và chỉ còn để lại những người mù chữ
và không văn hoá của các bạn. Một lần nữa, các bạn lại trở thành những đứa trẻ,
và như đã xảy ra, hoàn toàn xa lạ với bất cứ gì đã từng có trong thời cổ, dù ở
đây hay ở trong khu vực của các bạn. Và như vậy, Solon, giải thích bạn vừa mới
đưa ra về dòng dõi của dân tộc các bạn thì đúng là giống như một câu chuyện kể
cho trẻ em. Trước hết, dân chúng các bạn nhớ chỉ có một trận lũ lụt, mặc dù trong
thực tế đã từng có một số rất nhiều trước đó. Thứ hai, các bạn không nhận thức
được trong thực tế là chủng tộc đẹp nhất và tốt nhất của tất cả những chủng tộc
của nhân loại một lần đã từng sinh sống trong địa vực của các bạn. Đây là chủng
tộc vốn chính bạn, toàn bộ thành phố của bạn, tất cả các bạn và những đồng
hương của bạn có ngày hôm nay, đã nảy sinh ra từ đó, nhờ vào sự tồn tại của một
phần nhỏ dòng dõi gốc gác của họ. Nhưng điều này đã vuột mất khỏi các bạn, vì trải
qua nhiều thế hệ những người sống sót đã tiếp nối nhưng không để lại một bản
văn ghi chép. Thật vậy, Solon, đã có một thời, trước khi xảy ra trận lũ lụt lớn
nhất của những lũ lụt tàn phá này, khi thành phố đó vốn là Athens ngày nay,
không chỉ xuất sắc trong chiến tranh mà chính nó còn nổi bật lừng lẫy bởi sự xuất
sắc của luật pháp của nó trong mọi lĩnh vực. Những thành tựu của nó và những sắp
xếp trật tự tổ chức xã hội của nó, được nói đã là tốt nhất trong tất cả những gì
có như thế dưới vòm trời trong đó chúng ta đã nhận được thuật kể.”
“Khi Solon nghe điều này,
ông đã rất ngạc nhiên, ông nói, và với sự háo hức không kềm giữ được, ông đã cầu
xin những tu sĩ cho ông một tường thuật chi tiết, nối tiếp của tất cả những gì
liên quan tới những công dân thời cổ đó. Tôi sẽ không bực dọc với bạn về điều này,
Solon”, nhà tu sĩ trả lời. “Tôi sẽ kể cho bạn câu chuyện vì lợi ích của riêng bạn,
cũng như của thành phố của bạn, và đặc biệt là để tôn vinh vị gót nữ bảo trợ, vị
đã thành lập, nuôi dưỡng và giáo dục những thành phố của chúng ta, cả của các bạn
và của chúng tôi. Thành phố của cá bạn, bà đã thành lập trước, một ngàn năm trước
của chúng tôi, khi bà đã nhận được từ Đất và Hephaestus hạt giống từ đó đã đến
thành dân tộc các bạn [12]. Bây giờ tổ chức sắp xếp
xã hội của chúng tôi, theo những hồ sơ ghi khắc trong những văn bản thiêng
liêng của chúng tôi, tuổi đã tám nghìn năm. Chín ngàn năm trước đây, khi đó, đã
sống những đồng bào công dân của các bạn, vốn họ có luật pháp và có thành tích tốt
đẹp nhất tôi sẽ mô tả vắn tắt cho bạn. Một dịp khác, lúc chúng ta rảnh rỗi, chúng
ta sẽ duyệt qua tất cả những chi tiết, lần lượt từng mỗi một, và tự bản thân chúng
ta sẽ xem xét những tài liệu thật kỹ lưỡng.
“Chúng ta hãy so sánh luật
cổ của các bạn với của chúng tôi ngày nay. Bạn sẽ khám phá ra nhiều trường hợp vốn
đã từng có giữa các bạn, cũng có giữa chúng tôi ngày nay. Trước tiên, bạn sẽ thấy
rằng tầng lớp những tu sĩ được phân định và tách ra khỏi những tầng lớp khác.
Tiếp theo, trong trường hợp của tầng lớp lao động, bạn sẽ thấy rằng mỗi nhóm – những
người chăn nuôi gia súc, những thợ săn và những nông dân –
hoạt
động độc lập, không pha trộn với những nhóm khác. Đặc biệt, tôi chắc chắn bạn
đã nhận thấy rằng tầng lớp chiến binh của chúng tôi đã được tách ra khỏi tất cả
những tầng lớp khác. Nó được luật pháp phân công để tự bận rộn nắm giữ độc quyền
những vấn đề của chiến tranh. Thêm nữa, kiểu thức của vũ khí bằng sắt được dùng
là của khiên và giáo, vốn chúng tôi là những người đầu tiên trong số những dân
tộc châu Á đã đem dùng để vũ trang cho mình [13]. Vị gót nữ hướng dẫn
chúng tôi cũng giống đúng như bà hướng dẫn các bạn trong những địa vực nơi các bạn
sinh sống. Hơn nữa, về phần sự khôn ngoan, tôi chắc chắn bạn có thể thấy cách sống
của chúng tôi ở đây đã dành chú ý cho nó nhiều đến thế nào, ngay từ lúc khởi đầu.
Trong sự nghiên cứu của chúng tôi về trật tự thế giới, chúng tôi đã tìm hiểu nguồn
gốc của tất cả những khám phá của chúng tôi, gồm khoa tiên tri và ngành y học nhằm
phục hồi sức khỏe, từ những thực tại thiêng liêng đến mức độ con người, và
chúng tôi cũng đã thu tập tất cả những ngành chuyên môn liên quan khác. [14] Điều này thì thực sự
không kém hơn so với chính cùng một hệ thống rất giống nhau về trật tự xã hội
mà vị gót nữ đầu tiên đã nghĩ ra cho các bạn, khi bà đã thành lập thành phố của
các bạn, vốn bà một lần đã làm, bà đã chọn khu vực trong đó dân tộc của bạn đã sinh
thành, và bà đã phân biệt thấy rằng trong đó có quanh năm mọi mùa khí hậu đều
ôn hoà, nó sẽ mang đến cho những người
(sinh sống ở đó) sự khôn ngoan vượt trội. Và, là một người yêu của cả chiến
tranh lẫn trí tuệ, vị gót nữ đã chọn vùng đất có nhiều xác xuất cho ra những
người giống nhất như bản thân bà, và đã thành lập nó đầu tiên. Và như vậy các bạn
đã đến sống ở đó, và đã tuân theo những pháp luật giống như vậy. Trong thực tế
pháp luật của các bạn đã được cải thiện ngay cả còn nhiều hơn, như thế khiến
các bạn đã đi đến mức vượt qua tất cả những dân tộc khác về mọi sự xuất sắc, vốn
như có thể được mong đợi từ những người đã có sự phát sinh và nuôi dưỡng của
họ là thần linh.
“Bây giờ nhiều những thành
tựu to lớn của thành phố các bạn đã ghi chép ở đây gây cảm hứng thán phục đến
kinh ngạc, nhưng có một điều mà chắc chắn vượt qua tất cả về mức độ lớn lao và sự
xuất sắc. Những hồ sơ ghi chép nói về một sức mạnh bao la lớn rộng mà thành phố
các bạn một lần đã làm dừng lại ngay lập tức trong bước tiến ngang ngược của nó
chống lại cùng một lúc toàn bộ châu Âu và châu Á, – một sức mạnh vốn lan rộng tới
từ phía nằm ngoài bên kia, từ biển Atlantic. Vì ở thời đó đại dương này đã là
có thể đi thông đến được, vì nó có một đảo trong nó, nằm ở phía trước của eo biển
mà mọi người các bạn gọi là “những trụ cột của Heracles” [15]. Đảo này thì lớn hơn cả
Libya [16] và châu Á hợp lại, và nó cung
cấp lối đi xuyên ngang để đến những đảo khác, cho những ai là người du hành
trong những thời đó. Từ những đảo này người ta sau đó có thể du hành đến toàn thể
lục địa ở phía bên kia, vốn nó bao quanh biển lớn thật đó, xa vượt hơn nữa. Tất
cả những gì ở đây, bên trong eo biển mà chúng ta đang nói đến, xem dường không
là gì nhưng chỉ một bến cảng với một cửa vào hẹp, trong khi ngoài kia đó mới thực
sự là một đại dương, [17] và đất đai bao gồm nó tất
cả ở phía đối nghịch mới thật sự xứng đáng để được gọi là một lục địa. Bấy giờ
trên đảo Atlantis này, một vương triều có quyền lực vĩ đại và kỳ diệu đã tự thành
lập, và cai trị không chỉ toàn bộ đảo này, nhưng nhiều những đảo khác, và cũng
cả những phần thuộc đất liền nữa. Hơn nữa, Sự cai trị của họ mở rộng ngay cả vào
bên trong eo biển, trên khắp đất Libya xa đến tận Egypt, và khắp châu Âu xa đến
tận Tyrrhenia [18].
Bây giờ, thế lực này một ngày tập hợp tất cả những gì của tự nó vào với nhau,
và bắt đầu ý định nô lệ hóa tất cả những vùng đất nằm phía bên trong eo biển, gồm
cả khu vực của các bạn của chúng tôi, trong một đột kích tất cả nhanh chóng cùng
một lúc. Khi đó, Solon, rằng thành phố của bạn hẳn đã là có thể tỏa sáng rực rỡ
với sự xuất sắc và sức mạnh, cho tất cả nhân loại để nhìn xem. Ưu điểm nổi bật
trong số tất cả những gì khác về sự cao thượng trong tinh thần của nó, và trong
sự sử dụng tất cả những nghệ thuật của chiến tranh của nó, lần đầu tiên thành
phố các bạn đã trỗi lên đóng vai trò lãnh đạo cho chính nghĩa của Greek. Sau
đó, buộc phải đứng một mình, đồng minh của mình bỏ rơi, nó chạm đến một điểm
nguy hiểm cùng cực. Tuy nhiên nó đã chiến thắng những kẻ xâm lược và dựng lên tượng
đài chiến thắng của nó. Nó đã ngăn chặn sự nô lệ của những người chưa bị bắt
làm nô lệ, và hào phóng giải phóng tất cả những phần còn lại của chúng tôi, những
người sống bên trong những ranh giới của Heracles. Một thời gian sau đó, đã xảy
ra những động đất dữ dội cùng cực và lũ lụt quá mức, và sau khởi đầu của một
ngày và một đêm không thể chịu đựng nổi, toàn bộ lực lượng chiến binh của các bạn
bị chìm dưới mặt đất tất cả cùng một lúc, và đảo Atlantis, tương tự như vậy, bị
chìm xuống biển và biến mất. Đó là tại sao đại dương trong khu vực đó, ngay cả đến
bây giờ, đã trở nên tình trạng tàu bè không thể đi lại, và (con người) không thể
thăm dò được, tắc
nghẽn như nó là do một lớp bùn đất ở dưới một độ sâu nông, [19] những gì còn lại của đảo khi
nó đã chìm lắng.”
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(Aug/2016)
[1] Plato,
Timaeus. Bản dịch tiếng Anh của D. J. Zeyl
Trong bộ Plato Toàn tập
(Plato Complete Works). Biên tập, giới
thiệu, chú thích: John M. Cooper, Phụ tá biên tập: D. S. Hutchinson. Nxb
Hackett Publishing Company. Indianapolis/Cambridge, 1997
Tham khảo và đối chiếu với
những bản:
(a)
Timaeus trong Plato in Twelve Volumes, Vol. 9, bản dịch tiếng Anh của W.R.M.
Lamb. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd
1925.
(b) Cornford, F. M., 1937, Plato's
Cosmology: The Timaeus of Plato Translated with a Running Commentary.
London: Routledge & Kegan Paul; reprinted, Indianapolis: Hackett Publishing
Co., 1997.
(c) The Timaeus Of Plato, bản dịch của R. D. Archer-Hind. London:
Macmillan And Co., 1888
(d) Timée (hay De la
Nature) bản dịch tiếng Pháp trong bộ Oeuvres
de Platon (13 tập), quyển XII. Paris 1846
Tất cả những trang, đánh
số thứ tự Stephanus từ [17a – 92c]
Các chú thích của những
dịch giả sẽ giữ trong ngoặc vuông [ … ]
Những ghi chú khác với
sai lầm nếu có, như thường lệ, là của tôi.
[2] [Không
xác định được người thứ tư này. Một số học giả ngờ rằng đó là Plato.]
[3] [the Republic,
phần bàn về chính trị trong đó (quyển ii.-v.) được nhắc lại vắn tắt ở đây.]
[4] nguyên văn: hồn người (soul)
[5] reflect: [gốc Old French ‘reflecter’ hay Latin ‘reflectere’
= re (trở lại) + flectere (uốn/làm cong] = phản
ảnh (động từ (mượn từ tiếng Tàu:反影): phản chiếu hình ảnh; [khác với phản ánh (反映): ánh sáng phản chiếu, cả
hai đều là tác dụng của hiện tượng phản xạ (反射)] .
[6] [Về
quan điểm nhìn thi ca như một nghệ thuật của sự bắt chước/mô phỏng (imitative
art) Xem. Republic 392d, 579e ff.] Tất
cả nghệ thuật theo Plato (và Aristotle) trong yếu tính của chúng là sự mô phỏng
hay bắt chước. Nhưng mô phỏng, đối với họ, không phải chỉ là sự mô tả hay trình
bày với diễn giải về những sự vật việc hữu hình và có thể tri giác được, nhưng
đặc biệt hơn, còn là sự biểu hiện của một tâm trạng hay tình cảm; thế nên (với
chúng ta,) nghịch lý là âm nhạc là thứ nghệ thuật mang nhiều tính chất bắt
chước và mô phỏng nhất.
[7] Locri
Epizephyrii, cũng gọi là Locri, thành phố thời cổ, nằm ở bờ phía Đông của “ngón
chân” của Italy, founded by Greeks c. 680 TCN; the inhabitants used the name of
Locri Epizephyrii to distinguish themselves from the Locri of Greece. Locri
Epizephyrii was the first Greek community to have a written code of laws, given
by Zaleucus c. 660 TCN.
[8] Bảy
người Hiền (của Greece, cũng nhắc/dịch là bảy hiền triết, hay bảy hiền giả,...)
hay Bảy người Khôn ngoan (Greek: οἱ ἑπτὰ σοφοί, hoi hepta sophoi; c. 620 – 550
TCN): Plato đã nhắc đến trong Protagoras
[9] Solon
kể câu chuyện cho Dropides, ông cố nội của of Critias (I). Critias (II) con của
Callaeschrus, nghe nó từ ông nội của mình, cũng có tên họ là Critias (I), con của
Dropides.
[10] Vị gót nữ là Athena, gót bảo trợ của thành Athens; đàm
thoại giả định đã xảy ra trong dịp lễ hội Toàn dân Athens (Panathenaic
Festival) tổ chức hàng năm ở Athens.
[11] Hội Apaturia tổ chức hàng năm ở Athens vào tháng Mười,
Mười Một.
[12] [nghĩa là từ những nguyên
tố của đất và lửa. Về truyền thuyết Erechtheus, con của Ge và
Hephaestus, và vua của Athens xem Hom.Il. ii. 547)]
[13] [Egypt being reckoned part of Asia.]
[14] Bản Lamb: ý có khác và rõ hơn: “Lại nữa, về phần liên
quan đến trí tuệ khôn ngoan, bạn nhận thấy, không nghi ngờ gì, luật lệ ở đây,
bao nhiêu chú ý nó đã dành cho ngay từ khi bắt đầu vào Trật tự Vũ trụ, bằng
cách khám phá tất cả những tác động vốn những nguyên nhân thần thánh tạo ra
trên đời sống con người, xuống đến tận thuật bói toán và nghệ thuật y học với
mục đích nhắm vào sức khỏe, và cũng bằng sự tinh tường của nó về tất cả những
ngành nghiên cứu phụ thuộc khác”.
[15] [i.e., the Straits of Gibraltar.]
[16] [i.e.,
Africa.]
[17] i.e.,
the Mediterranean Sea, contrasted with the Atlantic Ocean.
[18] Tuscany,
Italy
[19] [đọc kata bracheos]
