“I'm Happiest When Most Away”
Emily Jane Brontë
(1818-1848)
I'm
happiest when most away
I
can bear my soul from its home of clay
On
a windy night when the moon is bright
And
the eye can wander through worlds of light—
When
I am not and none beside—
Nor
earth nor sea nor cloudless sky—
But
only spirit wandering wide
Through
infinite immensity.
(1838)
Tôi hạnh phúc nhất khi hầu hết vắng
mặt
Tôi có thể mở hồn tôi khỏi vỏ đất
khô nương náu của nó
Trong một đêm gió lộng lúc trăng
tỏ rạng
Và mắt có thể lang thang dõi qua
những thế giới của ánh sáng —
Khi tôi không là ai và không ai
bên tôi —
Không là đất, không là biển,
cũng không là trời quang mây —
Nhưng chỉ tinh thần lang thang
xa và rộng
Qua bao la vô hạn.
(1838)
Emily Brontë
1.
Emily
Jane Brontë, nhà thơ và viết tiểu thuyết người Anh, một trong những chị em nhà
Brontë (Charlotte, Emily & Anne). Bà sống ngắn ngủi (và cô quạnh) chỉ đến
năm 30 tuổi. Nổi tiếng và được biết đến nhiều nhất qua tập truyện duy nhất, Wuthering Heights (1847) [1],
một tuyệt tác cổ điển của văn chương Anh, nhưng Emily Brontë thực sự đã bắt đầu
như một nhà thơ (lấy bút hiệu là Ellis Bell).
Bài
thơ trên là một trong những bài thơ ban đầu của Emily Brontë, viết khi mới 19
tuổi, không có trong tập thơ chung của cả ba chị em Poems by Currer, Ellis, and Acton Bell, tự xuất bản năm 1846 (trong
đó có 21 bài của Emily, và chỉ bán được có hai bản in). Bài thơ trên, cùng nhiều
những bài khác, đến năm 1910 mới xuất hiện trong một công trình sưu tập mới.
Ngày nay, chúng ta biết được khoảng 200 bài thơ của Emily Jane Brontë.
2.
Chân
thực và Tưởng tượng, đó là tất cả những vần điệu trên, và không thể nhầm lẫn,
đích thực là Thơ. Có nhiều bàn luận về ý nghĩa của “When I am not”, và
tôi hiểu Emily muốn nói “Khi tôi không là ai”, vì “Khi” đó chính thức
khởi đầu Thơ, khởi đầu hành trình tưởng tượng của nàng, Thơ trong bản chất
là tưởng tượng của con người, ở đây tưởng tượng dẫn đến những bao la vô
hạn, và cũng có thể dẫn đến hạnh phúc, cuối hay dọc đường. I'm happiest when
most away hiểu như một thuật kể và mời gọi đến tưởng tượng nếu như rời xa
được nhân sinh tục luỵ, trần gian vật chất này, khi ấy không còn phải dấu hồn
mình trong vỏ cứng, không phải là một-ai giữa không-có-ai.
Đừng
hỏi có sự thực trong những gì nói đến như thế hay không, đừng vội cho rằng khi
không ai bên mình và mình không là ai, không là đất, không là biển, không là
trời quang mây,… người ta sẽ gặp được thứ hạnh phúc nhất như Emily; vì có
lẽ không ai nên đọc thơ để tìm sự Thực, hay ngay cả để có thêm hiểu biết, như
người ta thường nói, thứ hiểu biết có giá trị “muôn đời” về con người hay đời người.
Thơ là tưởng tượng của một cá nhân, Thơ dựng một thế giới tưởng tượng; ở đây
Emily mời gọi chúng ta hãy như nàng “mở hồn ...khỏi vỏ đất khô nương náu của
nó”, để “... lang thang xa và rộng ... qua bao la vô hạn”, và
cho biết khi ấy được“hạnh phúc nhất”.
Cũng
đừng vội nghi ngờ những “mở hồn”, “lang thang qua bao la vô hạn”
có thực hay không, ngay cả “không là ai” có làm được hay không? Hãy bỏ
nghi ngờ qua bên, và hãy tưởng tượng theo những lời chân thực của nàng, qua tưởng
tượng thơ, tất cả mở ra cho mỗi chúng ta một cái nhìn mới, khác về đời sống con
người, cái nhìn xây trên tưởng tượng để mỗi chúng ta tưởng tượng thử xem nếu
được như thế, có gặp được “hạnh phúc nhất” tưởng tượng không.
Emily
đầy chân thực khi kể rằng hạnh phúc gặp mặt là hạnh phúc nhất, nhưng có lẽ hạnh phúc nào chẳng là hạnh phúc nhất
mỗi lần chạm mặt, cho đến khi hoặc chúng ta mất nó, hoặc gặp một hạnh phúc mới
nào khác! Emily còn quá trẻ, có lẽ nàng chưa có nhiều gặp gỡ, nên quả quyết.
Emily
cũng đầy tưởng tượng khi nói về hạnh phúc; nhưng hạnh phúc nói đó trước sau vẫn
chỉ là một gì tưởng tượng: một gì đó (như vắng mặt của đau khổ, hay phiền muộn)
được tưởng tượng sẽ đến sau tưởng tượng “không
là ai”, (và không có ai!), hiển nhiên khi ấy một gì đó như thế nếu có, chắc
khác xa và sẽ không còn gọi là hạnh phúc!
Thế
nhưng, đôi lần theo tưởng tượng Thơ, như Emily, tôi tưởng mình chạm mặt được hạnh
phúc, và như nói trên, có lần cũng tưởng tượng tự cho đây là “hạnh phúc nhất”,
như Emily thành thực (và ngây thơ) đã thổ lộ cùng chúng ta.
Trong thế giới này, chúng ta đôi lần gặp hạnh phúc thực nhờ tưởng tượng theoThơ.
Trong thế giới này, chúng ta đôi lần gặp hạnh phúc thực nhờ tưởng tượng theoThơ.
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(Apr/2016)
