Cơn ác mộng của nhà thần học
Bertrand Russell
(The Theologian's Nightmare trong Fact and Fiction, 1961)
Lời người dịch
Sự kiện Bertrand Russell được trao giải Nobel về văn chương (1954) thường được nhắc nhở, và nay thành phổ thông mỗi khi có dịp nhắc về ông, nhưng ông không là một nhà văn, thơ theo nghĩa chuyên nghiệp, như phần đông những người nhận giải này, mặc dù ông cũng không phải là trường hợp ngoại lệ, có những người khác trước và sau ông như Henri Bergson (1927), Albert Camus (1957), Jean-Paul Sartre (1964) đều là những triết gia lỗi lạc của thế kỷ qua.
The Theologian's Nightmare là một truyện rất ngắn của Bertrand Russell, tôi chọn dịch cho những ai tò mò nếu muốn biết Russell viết “văn” ra sao. Đọc chưa xong, chúng ta đã dễ dàng thấy ngay; ông viết như một triết gia, và khoa học gia. Dĩ nhiên, và hơn nữa vẫn là một triết gia vô thần quen thuộc. Tôi kể ba điều này ngược dòng thời gian, ông là một người vô thần trước khi vào Cambridge
Thế nên, mặc dù chọn dịch bài văn này để giới thiệu một khía cạnh khác của Russell, tôi cũng không sao tránh khỏi không trở lại những nội dung đã quen thuộc với những độc giả phổ thông của ông: phê phán đạo Kitô. Ở đây, một lần nữa, chúng ta lại gặp một Russell hóm hỉnh diễu cợt những giáo điều Kitô về Gót và con người. Đáng thương thay giấc mơ trẻ thơ Thiên đàng, quan điểm ấu trĩ về vũ trụ, và thái độ ngờ nghệch đến lố bịch khi tin gắn cứu cánh của cả hai, con người và vũ trụ của nó, vào một huyễn tưởng Gót.
Một chuyện có thể gọi hiếm hoi và thú vị, cũng có thể đọc cho vui, và cũng để nhắc nhở rằng quanh chúng ta không phải là không có rất đông đảo những người chững chạc vẫn tin như nhà thần học trước khi lên đến cửa thiên đàng.
Dĩ nhiên là không có cửa thiên đàng, và dĩ nhiên là không có nhà thần học nào được sáng dạ và có cơ hội tỉnh ngộ như tiến sĩ Thaddeus, nhưng đây là một truyện ngắn, chúng ta biết các nhà phê bình văn học gọi những chi tiết đó là hư cấu. Tôi trộm đoán Russell, ông giả định như vậy, như chúng ta có dịp học ở những năm đầu trung học. Đó là muốn chứng minh một điều gì là sai, hãy cứ giả định là nó đúng trước đã, sau đó dùng lý luận hợp lý, đưa nó đến những hệ quả vô lý, để kết luận điều giả định là sai, không đúng. Trong lôgích gọi là eductio ad absurdum.
Một khi đã đưa cánh cửa thiên đàng đến ad absurdum, thì không có Gót nào ở sau, mà hẳn nhiên cũng không có con Gót nào từ chốn không-có ấy xuống trần gian thực-có này của chúng ta, vị này khăng khăng tuyên bố chỉ có duy nhất một lối qua “khung cửa hẹp” là tin vào ông, lẽ ra nhân loại đã phải sớm nghi ngờ, vì cũng giống như thái độ của một người bán hàng, khăng khăng chỉ có món hàng của mình là tốt nhất, là duy nhất, và chỉ có thể mua được qua mình. Nếu thế, chắc đã không có những hội nhà thờ sau đó hoành hành, trồng mê tín đặc dày, gây thảm hoạ khôn kể, gieo tai ương vô vàn, tạo ác độc không đủ lời để viết, xuống đám nhân loại quằn quại đáng thương, vốn đã chưa bao giờ từng thiếu khốn khổ, kể từ hai nghìn năm trước vẫn kể đó.
Tôi kể như thế xem ra có phần thừa thãi nhưng cốt để biện minh cho tuyên bố của tôi ở trên – tôi khá hiểu Bertrand Russell về những quan điểm và phê bình tôn giáo của ông với đạo Kitô. Giản dị vì chúng rất hiển nhiên, nên rất dễ hiểu, và ngày càng có đầy rẫy những chứng cớ khoa học quanh chúng ta, chưa kể đến những chứng cớ của lịch sử, và trong thời sự đương xảy ra trên khắp thế giới, và dĩ nhiên cả ở ViệtNam.
Và câu chuyện này chứng minh sự hiển nhiên dễ hiểu đó.
Người dịch
Lê Dọn Bàn
Cơn ác mộng của nhà thần học
Nhà tiến sĩ thần học nổi tiếng
Thaddeus, mơ rằng ông đã chết và tiếp tục hành trình của mình hướng tới thiên
đàng. Những nghiên cứu của ông đã chuẩn bị cho ông và ông đã không gặp khó khăn
trong việc tìm đường. Ông gõ cửa thiên đường, và được tiếp nhận với sự tra xoát
chặt chẽ hơn mức ông dự đoán. “Tôi yêu cầu được vào cửa”, ông nói, “bởi vì tôi
đã là một người tốt, và đã dâng hiến trọn đời tôi cho sự vinh danh của Gót”.
“Con người?”, người gác cổng nói - “là cái-chi rứa? và làm thế nào một sinh vật
buồn cười như bạn đây lại làm được bất cứ điều gì để quảng bá sự vinh hiển của
Gót?”. Tiến sĩ Thaddeus kinh ngạc. “Ông chắc chắn không thể không biết gì đến
con người. Ông phải là có ý thức rằng con người là công trình sáng tạo tối
thượng của đấng Tạo Hóa”. “Về chuyện đó”, người gác cổng cho biết, “Tôi xin lỗi
đã làm thương tổn những cảm xúc của bạn, nhưng những gì bạn đương nói với tôi
là tin lạ với tôi. Tôi ngờ rằng liệu như có được bất cứ ai ở đây đã từng bao
giờ nghe nói về cái-điều này mà bạn gọi là “con người”. Tuy nhiên, vì bạn có vẻ
đau đớn khổ sở quá, bạn sẽ có cơ hội nói chuyện với vị thủ thư của chúng tôi”.
Nhà thủ thư viện, một sinh
vật hình khối cầu [1] có một nghìn
con mắt và một cái miệng, uốn cong một vài con mắt của mình, cúi nhìn xuống
tiến sĩ Thaddeus. “Cái ni là cái chi rứa hỉ?” ông hỏi người gác cổng. “Cái-ni”,
người gác cổng trả lời, “nói rằng nó là một thành viên của một loài gọi là ‘con
người’, vốn sống ở một nơi gọi là ‘Trái Đất’. Nó có một vài khái niệm kỳ quặc
là Tạo Hóa có dành một sự quan tâm đặc biệt đến nơi này và loài vật này. Tôi
nghĩ có lẽ ông có thể soi sáng cho nó”. “Vâng”, người thủ thư tử tế nói với nhà
thần học”, có lẽ bạn có thể bảo cho tôi cái chỗ bạn gọi là ‘Trái Đất’ là ở chỗ
mô”. “Ồ”, nhà thần học cho biết, “nó là một phần của Thái Dương hệ”. “Và Thái
Dương hệ cái chi rứa hỉ?”, nhà thủ thư đã hỏi. “Ồ”, nhà thần học có phần nào
lúng túng, “lĩnh vực chuyên môn của tôi là Kiến thức Thần linh [2],
nhưng câu hỏi mà ông đương hỏi thuộc về kiến thức phàm tục. Tuy nhiên, tôi đã
học được khá đủ từ những bạn bè của tôi trong ngành thiên văn để có thể cho ông
biết rằng các hệ Thái Dương là một phần của dải Ngân hà”. “Và dải Ngân hà cái
chi rứa hỉ?” nhà thủ thư đã yêu cầu. “Ồ, dải Ngân hà là một trong những Thiên
hà, trong đó, người ta bảo tôi, có một vài trăm triệu” “Tốt, tốt…”, nhà thủ thư
nói, “bạn khó mà có thể mong đợi tôi nhớ ra được một trong số rất nhiều như
rứa. Nhưng tôi có nhớ trước đây đã nghe đến từ ‘thiên hà’. Thiệt ra là tôi tin
rằng một trong những nhà thủ thư của chúng tôi chuyên ngành về thiên hà. Hãy để
chúng tôi gọi ông ấy đến đây, và xem liệu ông ta có thể giúp đỡ gì chăng”.
Sau một lúc không quá lâu
dài gì, nhà phụ-thủ-thư chuyên về thiên hà xuất hiện. Trong hình dạng, ông là
một hình khối mười hai mặt. Hiển nhiên rằng có một thời, mặt của ông tươi sáng,
nhưng bụi của các kệ sách đã biến ông thành tối mờ và dày đục. Nhà thủ thư giải
thích với ông này rằng Tiến sĩ Thaddeus, trong nỗ lực giải thích gốc gác của
mình, đã đề cập đến các thiên hà, và hy vọng rằng tin tức này có thể lấy được
từ phần thiên hà của thư viện. “Vâng”, nhà phụ-thủ-thư nói, “Tôi giả định rằng
với thời gian nó có thể trở thành có thể có được, nhưng có đến hàng trăm triệu
những thiên hà, và mỗi một chúng có một quyển sách cho riêng nó, phải mất một
thời gian để tìm ra được bất kỳ một quyển cụ thể nào. Cái-chi là cái mà cái
đống phân tử kỳ cục này muốn đây hỉ?”. “Nó là thiên hà mang tên ‘dải Ngân hà’”,
Tiến sĩ Thaddeus ấp úng trả lời. “Được rồi”, nhà phụ-thủ-thư cho biết, “Để xem,
tôi có thể sẽ tìm thấy nó, nếu được”.
Khoảng ba tuần sau đó, ông
trở lại, giải thích rằng bản liệt kê index có hiệu năng hết sức phi thường của
thư viện, trong phần thiên hà của thư viện, đã cho phép ông ta định vị trí
thiên hà (đương tìm kiếm) như là QX 321,762. “Chúng tôi đã xử dụng”. ông nói,
“tất cả các năm ngàn nhân viên trong phần thiên hà vào việc tìm kiếm này. Có lẽ
bạn muốn gặp người thư ký là người đặc biệt có quan tâm với thiên hà trong câu
hỏi?” [3]
người thư ký được cho gọi đến, và quay ra là một khối tám mặt, mỗi mặt có một
mắt và một miệng. Ông đã rất ngạc nhiên và sững sờ thấy mình trong một khu vực
lộng lẫy tráng lệ như vầy, xa với với chốn không dương, chẳng âm, u-u minh-minh
‘limbo’ mờ tối của những kệ sách của mình. Lấy bình tĩnh, ông hỏi, có phần rụt
rè, “Điều chi mà bạn muốn biết về thiên hà của tôi?” Tiến sĩ Thaddeus lên
tiếng: “Những gì tôi muốn là để biết về hệ Thái dương, một tập hợp của những
thiên thể quay xung quanh một ngôi sao trong thiên hà của bạn. Ngôi sao mà
chúng xoay quanh được gọi là ‘Mặt trời’”. “Hum...um”, người thủ thư của phần
thiên hà nói, “Tìm cho thấy đúng một thiên hà cũng đã đủ khó khăn, nhưng tìm
cho thấy đúng một ngôi sao trong thiên hà thì lại khó khăn hơn không biết đâu
là cùng. Tôi biết rằng có khoảng ba trăm tỷ ngôi sao trong thiên hà, nhưng bản
thân mình, tôi không có kiến thức, để có thể phân biệt một ngôi sao này với một
ngôi sao khác trong số chúng. Tôi tin rằng, tuy nhiên, đã có một lần, phòng
quản lý hành chính đã đòi hỏi một danh sách liệt kê toàn thể ba trăm tỉ ngôi
sao, và nó vẫn còn được lưu giữ trong tầng hầm. Nếu bạn nghĩ rằng nó đáng bõ
công tìm, tôi sẽ yêu cầu lao động đặc biệt từ Nơi-Khác [4]
để lùng kiếm ngôi sao riêng biệt này”.
Rồi được đồng ý rằng, bởi
vì đã có câu hỏi này, và bởi vì Tiến sĩ Thaddeus rõ ràng là đau khổ tuyệt vọng,
hành động này có thể là đường lối khôn ngoan nhất.
Rất nhiều năm sau, một khối
bốn mặt rất mệt mỏi và chán nản, tự trình diện trước nhà thủ thư về thiên hà.
“Tôi có đây”, ông nói, “cuối cùng đã phát hiện ra ngôi sao vốn liên quan đến
yêu cầu cụ thể nay đã thực hiện được, nhưng tôi khá là hoàn toàn thất vọng
không thể nào tưởng tượng được tại sao ngôi sao này đã dấy lên thành bất cứ quan
tâm đặc biệt nào. Nó gần giống như một số rất nhiều những ngôi sao khác trong
cùng một thiên hà. Nó có kích thước và nhiệt độ trung bình, và được bao quanh
bởi rất nhiều những vật thể nhỏ gọi là ‘các hành tinh’. Sau dăm phút điều tra,
tôi phát hiện ra rằng, ít nhất trong một số, các hành tinh này có ký sinh
trùng, và tôi nghĩ rằng cái-con-gì này, mà nó đã thực hiện những thăm dò hỏi
han, ắt phải là một trong số chúng”.
Đến thời điểm này, Tiến sĩ
Thaddeus trào ra một than thở thảm thiết và bất bình: “Tại sao, ôi tại sao,
Đấng Sáng Tạo đã che giấu chúng tôi – đám dân khốn khổ khốn nạn nghèo hèn của
Trái đất, rằng không phải chúng tôi đã là những người dục dã nhắc nhở Ngài tạo
ra thiên đàng? Miệt mài xuốt đời tôi đằng đẵng, tôi đã phục vụ Ngài siêng năng
mẫn cán, tin rằng Ngài sẽ ghi nhận sự phụng sự của tôi và ban thưởng cho tôi
với Hạnh phúc Vĩnh cửu. Nhưng giờ đây, xem dường như ngay cả là Ngài đã không
hề biết rằng tôi đã từng tồn tại. Bạn nói với tôi rằng tôi là một vi động vật
cực nhỏ bé, trên một vật thể li ti tí hon, đương xoay tròn quanh một thành viên
không đáng kể gì của một sưu tập gồm một trong hàng ba trăm tỷ ngôi sao, mà nó
cũng chỉ là một trong nhiều triệu bộ sưu tập như thế đó. Tôi không thể chịu nổi
điều đó, và không còn có thể tôn thờ đấng SángTạo của tôi nữa” [5].
“Rất tốt”, người gác cổng nói, “vậy bạn có thể đi đến Nơi-Khác”.
Đến đây, nhà thần học tỉnh
giấc. “Sức mạnh của quỉ Satan trên trí tưởng tượng trong lúc ngủ của chúng ta
là đáng khiếp sợ thật”, ông thì thầm.
Bertrand
Russell
Lê Dọn
Bàn tạm dịch- bản nháp thứ nhất
(Aug/2010)
[1]
Russell khôi hài vì
theo như trong Timaeus của Plato, những khối này là những dạng hình kết
hợp “tối hảo” mà Gót đã dùng tạo dựng vũ trụ, xem thêm Chương 17.
Thuyết nguồn gốc vũ trụ của Plato trong Bertrand Russell-
Lịch sử Triết học phương Tây, bản dịch LêDọnBàn.
[2] Ngành học về bản chất của
God và những tín điều tôn giáo – thường là của đạo Kitô (Greek: theos = gót).
Các môn học lý thuyết có
nội dung liên quan có thể kể sau: Biblical Languages, History &
Archaeology, Biblical Criticism, OT & NT Studies, Hermeneutics,
Biblical Theology, Systematic Theology, Historical Theology, Practical
Theology, Apologetics.
Và cũng có thể có những môn
học thực hành sau: Systematic Theology Prolegomena: các vấn đề nền tảng,
Bibliology: nghiên cứu về Bible, Theology Proper: bản chất của God,
Christology: nghiên cứu về Jesus Christ, Pneumatology: nghiên cứu về Holy
Spirit, Angelology: nghiên cứu về thiên thần , Anthropology: nghiên cứu về nhân
loại, Hamartology: nghiên cứu về tội lỗi, Soteriology: nghiên cứu về cứu chuộc,
Ecclesiology: nghiên cứu về hội nhà thờ, Eschatology: nghiên cứu về linh hồn.
Tạm bằng vào tên những môn
học, chúng ta có thể có ý niệm những nhà thần học, có học vị “tiến sĩ”, đã
“học”những gì.
[3]
Xem ra thiên đàng chịu
thiệt thòi, không có được các hệ thống máy computer. Không phải vì tác giả
không biết nhưng trong bible tuyệt không có nói gì đến, dĩ nhiên, nhưng không
tiên đoán gì về khoa học kỹ thuật cả.
[4] Nơi Khác (The Other Place)
là chỗ cư ngụ của những quỉ thần (spirits). Theo truyền thuyết phương Tây, là
chốn của ma quỷ, yêu ma, ma quái (demons).
Trong danh tác Nghìn lẻ một
đêm – có rất nhiều chuyện về những demons.
[5] Những con số về vũ trụ
trong câu chuyện chỉ có tính cách tượng trưng. Những con số vũ trụ luôn luôn
tăng vì kiến thức của con người về vũ trụ ngày càng mở rộng.
Vũ trụ như chúng ta xem
biết được, sau đây là một vài con số mới hơn, để so với thời Russell, nhưng
không phải là mới nhất:
Trong vũ trụ chúng ta xem
thấy được (the visible universe):
a.
Số lượng superclusters = 10 million
b.
Số lượng galaxy groups = 25 billion
c.
Số lượng large galaxies = 350 billion
d.
Số lượng dwarf galaxies = 7 trillion
e.
Số lượng stars = 30 billion trillion (3x10²²)
Và chiều dài của vũ trụ?
Hiện nay ước đoán khoảng 156 billion năm-ánh-sáng (light-years)
