Sophist
(Σοφιστής)
Plato
(Πλάτων,
Plátōn, 428/427– 348/347 TCN)
[221c]
Người
khách: Vậy thì, chúng ta hãy thử đem dùng mô hình đó để tìm nhà sophist, và xem
ông ta là gì.
Theaetetus:
Hay lắm.
Người
khách: Câu hỏi đầu tiên, khi đó, là liệu chúng ta nên giả định người câu cá là
một người không chuyên môn, hay người ấy là một nhà chuyên môn về một gì đó?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Tốt, chúng ta sẽ có giả định nhà sophist là một người thường không
chuyên môn, hay hoàn toàn và thực sự là một nhà chuyên môn?
Người
khách: Như vậy, có vẻ như chúng ta cần phải coi ông ta có một loại chuyên môn.
Theaetetus:
Nhưng nó là gì?
Người
khách: Trời Đất ơi, không phải là chúng ta nhìn nhận rằng một người là những
người thuộc cùng loại giống như người kia?
Theaetetus:
Những người nào?
Người
khách: Người câu cá và nhà sophist.
Theaetetus:
Bằng cách nào?
Người
khách: Với tôi, họ đều hiện ra rất rõ ràng là những người thợ săn
Theaetetus:
Chúng ta đã nói những người đi câu thuộc về loại săn bắt nào. Nhà sophist thuộc
loại nào?
Người
khách: Chúng ta đã chia tất cả săn bắt vào thành hai phần, một cho những động vật
đi trên cạn và một cho những động vật quẫy bơi dưới nước.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Chúng ta đã xem xét kỹ lưỡng một phần, về những loài động vật quẫy bơi
dưới nước. Nhưng chúng ta đã bỏ lại, không phân chia phần trên cạn, mặc dù chúng
ta đã ghi nhận rằng nó có chứa nhiều loại.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Cho tới điểm đó, nhà sophist và người đi câu đi theo cùng một đường, bắt
đầu từ chuyên môn trong sự có thêm.
Theaetetus:
Họ dường như, dẫu gì đi nữa.
Người
khách: Sau khi bắt đầu từ việc săn bắt động vật, tuy nhiên, họ xoay ngược tách
xa nhau. Một đi sang những ao, sông, biển, và săn những con vật ở đó.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Người kia đi sang vùng đất liền, và đến những con sông thuộc những loại
khác nhau, vốn cũng giống như những đồng cỏ dồi dào của tuổi thanh xuân tràn đầy,
để nắm quyền sở hữu của những sự vật việc sống ở đó.
Theaetetus:
Ông nói thế với nghĩa gì?
Người
khách: Có hai loại chính của những sự vật việc để săn trên đất liền.
Theaetetus:
Chúng là gì?
Người
khách: Những sự vật đã thuần hoá và những sự vật hoang dã.
Theaetetus:
Có bất kỳ sự việc gì loại như săn bắt những động vật đã thuần hóa?
Người
khách: Có đấy, nếu những con người là những động vật thuần hóa, dù mức nào đi nữa.
Hãy làm bất cứ giả định nào bạn muốn: hoặc là không có những động vật thuần
hóa, hoặc có những động vật thuần hóa nhưng những con người thì hoang dã, hoặc
nếu không, bạn sẽ nói, những con người thì thuần hóa nhưng không bị săn bắt.
Nói rõ gì bất cứ gì bạn thích nói.
Theaetetus:
Tôi nghĩ chúng ta là những động vật được thuần hóa, và tôi sẽ nói rằng con người
trong thực tế bị săn bắt.
Người
khách: Vậy chúng ta hãy nói rằng săn bắt động vật được thuần hoá rơi vào hai phần.
Theaetetus:
Như thế nào?
Người
khách: Hãy lấy cướp biển, cưỡng bức nô lệ, chế độ độc tài, cùng với tất cả mọi
sự vật việc vốn có liên hệ với chiến tranh, và chúng ta hãy định nghĩa tất cả
chúng cùng với nhau như săn bắt bằng vũ lực.
Theaetetus:
Tốt.
Người
khách: Và chúng ta cũng sẽ đem thuật hùng biện ở toà án, thuật hùng biện trong
chính trị, và sự đàm luận tất cả vào cùng với nhau trong một toàn thể, và gọi tất
cả chúng một loại duy nhất về chuyên môn, chuyên môn về sự thuyết phục.
Theaetetus:
Đúng,
Người
khách: Hãy nói rằng có hai loại thuyết phục.
Theaetetus:
Chúng là gì?
Người
khách: Một là thực hiện với từng người riêng tư, và một kia thực hiện với công
chúng trong cộng đồng.
Theaetetus:
Vâng, mỗi của những sự việc này là một loại.
Người
khách: Và không phải một phần của việc săn tìm kiếm được trả tiền lương, trong
khi phần kia cho những quà tặng?
Theaetetus:
Tôi không hiểu.
Người
khách: Có vẻ như bạn không chú ý đến cách những người yêu đương đi săn.
Theaetetus:
Trong kết nối nào?
Người
khách: Thực tế là khi họ săn người ta, họ cũng tặng quà cho họ nữa.
Theaetetus:
Rất đúng.
Người
khách: Hãy gọi kiểu này là chuyên môn trong tình yêu.
Theaetetus:
Được rồi.
Người
khách: Một phần của loại thu nhập tiền lương, tiếp xúc với mọi người bằng tư
cách dễ chịu, chỉ dùng sự thích thú khoái trá như mồi câu của nó, và chỉ kiếm
tiền ăn tiền ở cho riêng mình. Tôi nghĩ rằng chúng ta gọi nó tất cả là nịnh bợ
tâng bốc, hoặc sự chuyên môn trong việc làm vừa lòng người.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Nhưng không phải là loại của việc thu nhập tiền lương vốn thực sự là kiếm
tiền, mặc dù nó tuyên bố là ăn ở đối xử với người ta chỉ để nhằm đến mục đích của
đức tính tốt, nhưng đáng để được gọi bằng một cái tên khác?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Tên gì? Hãy thử gọi và cho tôi biết.
Theaetetus:
Đó là hiển nhiên. Tôi nghĩ chúng ta đã tìm được nhà sophist. Tôi nghĩ rằng đó là cái tên sẽ là thích hợp cho ông
ta.
Người
khách: Vì thế, theo giải thích của chúng ta bây giờ, Theaetetus, có vẻ như loại
chuyên môn này thuộc về sự chiếm hữu làm của riêng, nhận giữ quyền sở hữu, săn
bắt, săn bắt động vật, săn bắt trên cạn, săn bắt con người, săn bắt bằng thuyết
phục, săn bắt cá nhân riêng tư, và được trả tiền lương. Đó là săn bắt những
thanh niên trẻ tuổi giàu có, lỗi lạc nổi bật. Và theo như cách giải thích của
chúng ta, đó đã trở thành là những gì nên được gọi là chuyên môn của nhà
sophist.
Theaetetus:
Tuyệt đối như vậy.
Người
khách: Vẫn còn, chúng ta hãy nhìn nó cũng theo cách này, vì những gì chúng ta
đang tìm kiếm không phải là một loại tầm thường về chuyên môn nhưng khá là một
chuyên môn đa dạng. Và ngay cả trong những gì chúng ta vừa nói trước đây, nó thực
sự xuất hiện với dạng ngoài của là-có,
không phải như những gì chúng ta đang nói, nhưng một kiểu khác biệt.
Theaetetus:
Là thế nào?
Người
khách: Chuyên môn trong việc thu mua có hai phần, săn bắt và trao đổi.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và chúng ta hãy nói có hai loại trao đổi, cho và bán.
Theaetetus:
Được rồi.
Người
khách: Và chúng ta cũng sẽ nói rằng bán lại chia làm hai phần.
Theaetetus:
Như thế nào?
Người
khách: Một phần là bán những gì mà người bán tự mình làm. Phần kia là cung cấp,
đó là, sự cung cấp những sự vật việc do những người khác làm ra.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Sau đó đến gì? Không phải là một phần của cung cấp thực hiện trong thành
phố – khoảng một nửa của nó – được gọi là bán lẻ?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và không phải bán sỉ là phần mua và bán mọi sự vật việc để trao đổi giữa
một thành phố này và một thành phố khác?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và không phải chúng ta có thể thấy được một phần của bán sỉ bán những thứ
để nuôi dưỡng và dùng cơ thể trong sự đổi chác lấy tiền mặt, và phần kia bán những
thứ cho hồn người?
Theaetetus:
Ông nói có nghĩa gì vậy?
Người
khách: Có lẽ chúng ta không hiểu loại cho hồn người – vì chắc chắn chúng ta hiểu
loại kia.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Hãy xem xét tất cả những loại nhạc vốn được đem từ một thành phố này
sang thành phố khác, và mua ở đây và bán ở kia, cũng như tranh vẽ, và những
trình diễn và những thứ khác cho hồn người. Một số chúng được vận chuyển và bán
cho giải trí vui chơi, và số khác cho mục đích nghiêm trang. Chúng ta có thể
dùng từ người bán sỉ cho người vận
chuyển và người bán những thứ này, cũng đúng như với những người bán thức ăn và
thức uống.
Theaetetus:
Đó thì hoàn toàn đúng.
Người
khách: Không phải là bạn sẽ dùng cùng tên gọi cho một người nào đó đã mua và
trao đổi những mặt hàng kiến thức để lấy tiền từ thành phố này sang thành phố
kia?
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Sẽ không phải là điều đúng để nói được rằng nghệ thuật của trưng bày là
một phần trong việc bán sỉ hồn người? Và không phải chúng ta phải gọi phần kia
của nó, phần vốn gồm việc bán kiến thức, bằng một tên gọi tương tự và cũng
không kém buồn cười phi lý?
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Và một tên gọi nên được dùng cho phần của bán tri thức này vốn giao dịch
với kiến thức về đức hạnh, và một tên gọi khác cho phần giao dịch với kiến
thức về những thứ khác?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: “Bán-chuyên môn” sẽ phù hợp với phần thứ hai. Bạn hãy thử và cho tôi biết
tên của phần đầu tiên.
Theaetetus:
Còn tên gọi nào khác mà ông nhắc đến là sẽ phù hợp, trừ ra loại, sophist, vốn chúng ta đang tìm kiếm ngay
lúc này?
Người
khách: Tôi không thể nhắc đến một bất kỳ nào khác. Nào bây giờ và hãy thu thập
nó tất cả cùng với nhau. Chúng ta sẽ nói rằng chuyên môn của phần có thêm, trao
đổi, bán, bán sỉ và bán sỉ-hồn người, giải quyết trong lời nói và việc học hỏi
vốn phải có liên hệ với đức hạnh – đó là tài thuật của nhà sophist [2]
trong cách xuất hiện thứ hai của nó.
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Trong trường hợp thứ ba, tôi nghĩ rằng bạn sẽ gọi ai đó đúng là cùng một
thứ tương tự nếu người ấy định cư ở đây trong thành phố, và tiến hành để kiếm
ăn sinh sống bằng bán cùng những thứ đó tương tự, cả những thứ mà người ấy đã
mua và những thứ mà người ấy đã tự mình làm ra.
Theaetetus:
Vâng, tôi sẽ.
Người
khách: Vì vậy, rõ ràng bạn vẫn sẽ nói rằng tài nghệ của nhà sophist rơi vào dưới
sự có thêm, trao đổi, bán, hoặc bằng bán lẻ những thứ mà người khác làm, hoặc bằng
bán những thứ mà người ấy đã tự mình làm. Đó là việc bán lẻ của bất kỳ việc học
hành nào vốn đã phải có liên hệ với những loại sự vật việc chúng ta đã nhắc đến.
Theaetetus:
Nó phải là thế, vì chúng ta cần phải giữ cho đừng thay đổi với những gì chúng
ta đã nói trước đây.
Người
khách: Bây giờ chúng ta hãy xem liệu loại chúng ta đang theo đuổi có là một gì
đó giống như sau đây.
Theaetetus:
Gì vậy?
Người
khách: Chiến đấu là một phần của sự có thêm
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và chia nó ra làm hai là điều có thể hiểu được.
Theaetetus:
Như thế nào?
Người
khách: Chúng ta sẽ lấy một phần là sự cạnh tranh và phần kia là chiến đấu.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và nó sẽ là phù hợp và thích hợp để cho một tên gọi như bạo lực với phần về chiến đấu trong đó một
cơ thể chống cự lại một cơ thể khác.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và còn về phần vốn lấy lời nói chọi lời nói, còn gì khác bạn gọi nó hơn
là bất đồng quan điểm lâu dài? [3]
Theaetetus:
Không có gì nào khác.
Người
khách: Nhưng chúng ta phải có hai loại của bất đồng quan điểm lâu dài.
Theaetetus:
Bằng cách nào?
Người
khách: Cho đến chừng nào nó liên quan đến một phát biểu dài giữa công chúng, nhắm
chống lại lẫn nhau và giải quyết với công lý và bất công, đó là kỹ thuật chuyên
môn giám định tội phạm [4].
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Nhưng nếu nó đi vào trong những thảo luận riêng tư và được cắt nhỏ thành
những câu hỏi và trả lời, không phải chúng ta thường gọi nó là tranh cãi? [5]
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Một phần của tranh cãi liên quan đến việc tranh cãi về những hợp đồng và
không được tiếp diễn trong bất kỳ cách nào có hệ thống hay chuyên môn. Chúng ta
nên nhận đó là một loại biện luận, vì chúng ta có thể trình bày những gì làm nó
là khác biệt. Nhưng nó đã không được cho một tên gọi trước đây và không phải là
nó xứng đáng để có được một tên gọi từ chúng ta.
Theaetetus:
Đó là sự thật. Những loại-dưới [6]
của nó thì quá nhỏ và đa dạng.
Người
khách: Nhưng còn về tranh cãi vốn được thực hiện một cách chuyên môn và liên
quan đến biện luận về những vấn đề tổng quát, bao gồm cả những gì công chính và
những gì không công chính? Không phải chúng ta thường gọi đó là biện luận? [7]
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Phần của biện luận, nó xoay ra thành, phí phá tiền bạc và phần khác làm
ra tiền.
Theaetetus:
Tuyệt đối như vậy.
Người
khách: Hãy thử gắng và nói mỗi chúng nên gọi là gì.
Theaetetus:
Chúng ta phải gắng.
Người
khách: Tôi nghĩ rằng một loại của biện luận là kết quả của sự thích thú một cá
nhân nhận được từ hoạt động này, và gồm việc sao lãng sự sinh sống riêng người ấy.
Nhưng cách thức của nó với hầu hết những người là người nghe nó thì đáng ghét,
và trong cái nhìn của tôi gọi nó là nói
ba lăng nhăng [8]
là đúng.
Theaetetus:
Đó là khá đông nhiều người gọi nó.
Người
khách: Bây giờ đến phiên bạn. Hãy nói những gì đối nghịch với nó, vốn làm ra tiền
từ những cuộc biện luận giữa những cá nhân.
Theaetetus:
Làm thế nào có ai có thể thành sai, khi nói rằng nhà sophist đầy sửng sốt ngạc
nhiên vốn chúng ta đã đang đuổi theo, bất ngờ lại được tìm thấy lần thứ tư.
Người
khách: Có vẻ như loại của ông ta thì chính xác là nhánh làm tiền của chuyên môn
trong biện luận, tranh cãi, bất đồng quan điểm lâu dài, đánh nhau, chiến đấu,
và có thêm. Theo như những gì giải thích của chúng ta cho chúng ta thấy bây giờ,
đó là nhà sophist.
Theaetetus:
Tuyệt đối như vậy.
Người
khách: Thế nên, bạn thấy đúng như thế nào rằng con thú thì phức tạp và không thể
bắt bằng được một tay, như họ nói.
Theaetetus:
Quả thực, cần cả hai tay.
Người
khách: Vâng, và bạn cần tất cả khả năng của bạn để theo dõi đường đi của ông ta
trong những gì sẽ đến. Nói cho tôi biết: không phải là chúng ta gọi một vài sự
vật việc bằng những tên gọi vốn những kẻ ăn người ở trong nhà dùng không?
Theaetetus:
Rất nhiều sự vật việc. Nhưng ông nói về sự vệc gì?
Người
khách: Lấy thí dụ thứ như gạn lọc, lọc chất lỏng, sàng lọc.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và chúng ta cũng biết về chải, kéo sợi, dệt, và hàng triệu thứ khác như
thế vốn có liên quan đến những nghề thủ công của những nhà chuyên môn. Có phải
không?
Theaetetus:
Điểm nhìn chung nào ông đang cố gắng để làm với những thí dụ này?
Người
khách: Tất cả những sự việc tôi vừa đề cập là những loại của sự phân chia.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Vì có một loại duy nhất của chuyên môn bao gồm trong tất cả chúng, khi
đó theo như những gì tôi đã nói, chúng ta sẽ mong đợi nó có một tên duy nhất.
Theaetetus:
Vậy chúng ta sẽ gọi nó là gì?
Người
khách: Đối đãi kỳ thị. [9]
Theaetetus:
Được rồi.
Người
khách: Hãy suy nghĩ xem liệu chúng ta có thể thấy trong đó có hai loại.
Theaetetus:
Ông đang đòi tôi phải làm một vài suy nghĩ nhanh.
Người
khách: Trong thực tế, trong những gì chúng ta gọi là đối đãi kỳ thị, một loại
tách gì đó tồi tệ hơn so với gì đó tốt hơn, và loại kia là tách biệt (sự vật việc)
giống như với (sự vật việc) giống như.
Theaetetus:
Đó thì hiển nhiên – bây giờ khi ông đã nói nó ra.
Người
khách: Tôi không có một tên gọi bình thường cho một trong số chúng, nhưng tôi
có một tên gọi cho loại đối đãi kỳ thị vốn để yên gì là tốt hơn và ném bỏ gì là
tệ hơn.
Theaetetus:
Là gì? Hãy cho tôi biết.
Người
khách: Tôi nghĩ rằng tất cả mọi người nói rằng loại đó của đối đãi kỳ thị là
làm sạch.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Không phải ai cũng sẽ thấy rằng làm sạch có hai loại?
Theaetetus:
Vâng, có lẽ, nếu họ có thời giờ, nhưng bây giờ tôi không nhìn thấy.
Người
khách: Nhiều loại làm sạch vốn phải làm với cơ thể có thể được bao gồm thích hợp
dưới một cái tên đơn giản.
Theaetetus:
Loại nào? Tên gì?
Người
khách: Có sự làm sạch của phần bên trong của những vật thể có sự sống, vốn được
thực hiện bằng thể dục và thuốc men. Và có làm sạch của phần không đáng kể bên
ngoài, vốn được làm bằng tắm rửa. Và cũng có sự làm sạch của những vật thể
không có sự sống, lắm hoạt động và tất cả những loại chăm lo đánh bóng, chùi rỉ
sét, làm mới, ... và vốn có nhiều những tên gọi chuyên ngành và có vẻ lố bịch
buồn cười.
Theaetetus:
Rất lố bịch buồn cười.
Người
khách: Tất nhiên, Theaetetus. Nhưng phương pháp của chúng ta trong đáp ứng với
những từ ngữ không quan tâm cách này hay cách khác cho dù làm sạch bằng thấm
khô, hoặc bằng dùng thuốc, làm nhiều hay chỉ một ít. Phương pháp nhằm đến mục
đích thu tập khả năng hiểu biết, do đó nó sẽ cố gắng để hiểu như thế nào tất cả
những loại của chuyên môn thuộc về cùng một loại hay không. Và vì điều đó, nó
đánh giá chúng tất cả đều ngang bằng nhau, không nghĩ rằng một vài trong số
chúng thì lố bịch buồn cười hơn những số khác, miễn là chừng nào chúng có sự
tương đồng được quan tâm. Và nó không để ý đến một cá nhân nếu gây ấn tượng sâu
sắc hơn vì người ấy là khuôn mẫu điển hình về săn bắt bằng chuyên môn quân sự
chứ không phải bằng bắt chấy rận. Thay vào đó, thường thường nó xem người ấy ấy
nhạt nhẽo hơn. Hơn nữa, bạn chỉ hỏi về tên gì chúng ta gọi tất cả những khả
năng vốn được qui gán cho những vật thể sống hay những vật thể sống không sống.
Nhìn theo mức độ quan tâm đó, với phương pháp của chúng ta tên gọi nào có vẻ là
phù hợp nhất thì không quan trọng, chỉ miễn là nó giữ sự làm sạch hồn người
tách biệt khỏi sự làm sạch của tất cả mọi sự vật việc khác. Tạm thời lúc này,
phương pháp đã chỉ cố gắng để phân biệt sự làm sạch vốn liên quan suy nghĩ với
những loại khác – đó là, nếu chúng ta hiểu mục đích của nó là gì.
Theaetetus:
Tôi có hiểu, và tôi đồng ý rằng có hai loại làm sạch, một đối ứng với hồn người
và một riêng biệt đối ứng với cơ thể.
Người
khách: Tốt. Kế tiếp, hãy lắng nghe và cố gắng cắt điều chúng ta vừa đề cập
thành hai.
Theaetetus:
Tôi sẽ cố gắng đi theo hướng dẫn của ông, và cắt nó dẫu cách nào, như ông nói.
Người
khách: Có phải chúng ta nói rằng sự tà ác trong hồn người là một gì đó khác biệt
với đức hạnh?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và để làm sạch một gì đó đã là để những gì là tốt lại, và ném bỏ bất cứ
gì xấu kém hơn.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Vì vậy, cho đến chừng nào chúng ta có thể tìm thấy một vài cách để loại
bỏ những gì là xấu trong hồn người, sẽ là thích ứng để gọi nó là làm sạch.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Chúng ta phải nói rằng có hai loại của sự xấu vốn ảnh hưởng đến hồn người.
Theaetetus:
Chúng là gì?
Người
khách: Một là như bệnh tật của cơ thể, và một kia thì giống như sự xấu xí.
Theaetetus:
Tôi không hiểu.
Người
khách: Giả định rằng bạn coi bệnh tật và sự bất hòa là cùng một sự việc tương tự,
phải không bạn?
Theaetetus:
Tôi không biết tôi nên nói gì về sự việc đó.
Người
khách: Bạn có nghĩ rằng bất hòa chỉ là sự bất đồng giữa những sự vật việc vốn tự
nhiên thuộc về cùng loại tương tự, và phát sinh ra từ một vài loại hư hỏng nào
đó?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và sự xấu xí thì đúng là một loại luôn luôn không hấp dẫn của sự lệch lạc,
không đồng đều?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Vậy thì, không phải chúng ta thấy rằng có sự bất đồng trong những hồn
người của người ta trong tình trạng đáng thương, giữa tin tưởng và khát vọng,
giận dữ và những thích thú, lý trí và đau đớn, và tất cả những sự vật việc đó với
lẫn nhau?
Theaetetus:
Tuyệt đối như vậy.
Người
khách: Nhưng tất cả chúng quả là phải có tính cách cùng giống nhau như cùng họ
hàng.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Vì vậy, chúng ta ắt là phải nếu chúng ta nói rằng sự tà ác là sự bất hòa
và bệnh tật của hồn người.
Theaetetus:
Hoàn toàn đúng.
Người
khách: Vậy sau đó, giả sử một gì đó vốn trong chuyển động nhắm đến một đích nhắm
và cố gắng để đánh trúng nó, nhưng mỗi cố gắng đều trượt ngang đích nhắm, và đều
bị hụt. Có phải chúng ta sẽ nói rằng nó xảy ra sự việc này vì nó có tỉ lệ tương
xứng, hay vì nó không có tỉ lệ tương xứng? [10]
Theaetetus:
Không có tương xứng về tỷ lệ, rõ ràng.
Người
khách: Nhưng chúng ta biết rằng không có hồn người nào thì tự nguyện thiếu hiểu
biết về bất cứ sự vật việc gì.[11]
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Nhưng sự thiếu hiểu biết xảy ra đúng khi một hồn người cố gắng tìm sự thật,
nhưng chệch hướng sang qua một bên, xa với sự hiểu biết, và như vậy là bên cạnh
chính nó.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Vì vậy, chúng ta phải nhận điều rằng một hồn người thiếu hiểu biết thì xấu
xí và không có tỉ lệ tương xứng.
Theaetetus:
Nó có vẻ thế.
Người
khách: Khi đó có, nó xuất hiện, hai loại này của sự xấu xa trong hồn người. Hầu
hết người ta gọi một của chúng là sự ác độc, nhưng nó rõ ràng là một bệnh tật của
hồn người.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Họ gọi một kia là sự thiếu hiểu biết, nhưng nếu nó xảy ra chỉ trong hồn
của một người, họ không sẵn sàng để đồng ý rằng nó là một hình thức của sự xấu
xa.
Theaetetus:
Một điều phải tuyệt đối được chấp thuận – điểm tôi đã trong nghi ngờ về nó khi
ông nêu nó lên vừa ngay lúc này – rằng có hai loại thiếu hụt trong hồn người.
Chúng ta cần phải nói rằng sự hèn nhát, phóng đãng, và bất công là một bệnh tật
trong chúng ta, rằng cực kỳ thiếu hiểu biết về tất cả những loại của sự vật việc
là một loại của sự xấu xí.
Người
khách: Trong trường hợp của cơ thể, không phải đã có hai loại của chuyên môn để
đối ứng với hai tình trạng?
Theaetetus:
Chúng là gì?
Người
khách: Vận động thể dục cho sự xấu xí và y dược cho bệnh tật.
Theaetetus:
Rõ ràng.
Người
khách: Và không phải sự sửa chữa cho đúng là sự thích hợp nhất của tất cả những
loại của chuyên môn để giải quyết sự xấc xược, bất công, và sự hèn nhát? [12]
Theaetetus:
Có vẻ như thế, phán xét theo những gì mọi người nghĩ.
Người
khách: Tốt, vậy sau đó, đối với tất cả mọi loại của sự thiếu hiểu biết sẽ không
phải dạy dỗ là sự điều trị đúng để đề cập đến?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Bây giờ chúng ta nên nói rằng chỉ có một loại chuyên môn trong giảng dạy,
hay nhiều hơn một, hai trong số chúng là quan trọng nhất? Hãy suy nghĩ về việc
đó.
Theaetetus:
Tôi đang nghĩ.
Người
khách: Tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ tìm thấy nó nhanh nhất theo cách này.
Theaetetus:
Cách nào?
Người
khách: Bằng cách nhìn thấy liệu sự thiếu hiểu đã có một nhát cắt xuống ngay
chính giữa nó. Nếu nó có hai phần, việc đó sẽ buộc sự giảng dạy cũng có hai phần,
một cho mỗi phần của sự thiếu hiểu biết.
Theaetetus:
Vâng, ông có thấy những gì chúng ta đang tìm kiếm?
Người
khách: Tôi nghĩ rằng tôi nhìn thấy một loại khó khăn lớn của sự thiếu hiểu biết
đánh dấu tách khỏi những sự việc khác và làm lu mờ tất cả chúng.
Theaetetus:
Nó thì giống gì?
Người
khách: Không biết, nhưng nghĩ rằng mình biết. Đó có lẽ là những gì có thể gây
ra tất cả những sai lầm chúng ta làm, khi chúng ta nghĩ.
Theaetetus:
Đó là sự thật.
Người
khách: Và hơn nữa nó là loại duy nhất của sự thiếu hiểu biết đó được gọi là sự
ngu đần [13].
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Vâng sau đó, chúng ta nên gọi phần giảng dạy vốn làm cho nó sạch đi là
gì?
Theaetetus:
Phần còn lại kia gồm trong sự giảng dạy của những ngành nghề thủ công, tôi
nghĩ, nhưng ở đây tại Athens, chúng ta gọi phần này là giáo dục.
Người
khách: Và cũng đúng với tất cả những người Hellas khác, Theaetetus. Nhưng chúng
ta vẫn phải suy nghĩ về việc liệu giáo dục thì không thể phân chia được, hay nếu
có những phân chia đáng bõ công nhắc đến.
Theaetetus:
Chúng ta phải suy nghĩ về điều đó.
Người
khách: Tôi nghĩ rằng nó có thể được cắt bằng cách nào đó.
Theaetetus:
Như thế nào?
Người
khách: Một phần của loại giảng dạy đó được thực hiện trong những lời nói là một
con đường gồ ghề khó khăn, và phần kia thì nhẵn nhụi dễ dàng hơn.
Theaetetus:
Ông nói thế với ý gì về hai phần này?
Người
khách: Một trong số chúng là phương pháp lâu đời của cha ông chúng ta về trách
mắng hoặc khích lệ dịu dàng. Họ đã thường dùng nó đặc biệt với những con trai của
họ, và nhiều người vẫn dùng nó với chúng ngày nay khi chúng làm gì sai trái.
Răn đe sẽ là tên đúng để gọi tất cả những sự vật việc này.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Về phần kia, một số người dường như có một biện luận để đem cho bản thân
họ rằng sự thiếu hiểu biết thì luôn luôn là không tự ý, và rằng nếu ai đó nghĩ
rằng người ấy là khôn ngoan, người ấy sẽ không bao giờ sẵn sàng học hỏi bất cứ
gì về những gì người ấy nghĩ mình có thông minh về nó. Những người này nghĩ rằng
mặc dù răn đe nhắc nhở thì rất lắm công nhiều việc, nó không làm được gì tốt
cho nhiều.
Theaetetus:
Họ nói đúng về sự việc đó.
Người
khách: Vì vậy, họ sắp đặt để loại bỏ sự tin tưởng vào trí tuệ khôn ngoan riêng
của một người theo như trong lối kia.
Theaetetus:
Như thế nào?
Người
khách: Họ tra hỏi thấu đáo một người nào đó khi người ấy nghĩ rằng người ấy
đang nói một gì đó mặc dù người ấy nói không gì cả. Sau đó, vì những ý kiến của
người ấy sẽ thay đổi, không trước sau như một, những người này sẽ dễ dàng rà
soát chúng cẩn thận. Họ thu thập những ý kiến của người ấy trong thảo luận
vào với nhau, đặt chúng cạnh nhau, và cho thấy rằng chúng mâu thuẫn lẫn nhau,
vào cùng một lúc, về cùng những đề tài, trong liên quan đến cùng những sự vật
việc tương tự, và trong cùng những phương diện giống nhau. Những ai là người được
tra hỏi nhìn thấy điều này, tức giận với bản thân họ, và trở nên nhu thuần bình
tĩnh hơn với những người khác. Họ mất đi những tin tưởng được thổi phồng và cứng
nhắc của họ về bản thân họ theo cách đó, và không có mất mát nào thì hài lòng
hơn để nghe, hay có một tác động lâu dài hơn với họ. Những y sĩ làm việc trên
cơ thể nghĩ rằng nó không thể được hưởng lợi gì từ bất kỳ thực phẩm nào cung cấp
cho nó cho đến khi những gì đang quấy rầy nó từ bên trong được lấy ra. Những ai
là người làm sạch hồn người, người bạn trẻ tôi ơi, tương tự như vậy nghĩ rằng hồn
người, cũng thế, sẽ không nhận được bất kỳ thuận lợi nào từ bất kỳ học tập nào cung
cấp cho nó, cho đến khi một người nào đó hổ thẹn về nó bằng cách chối bỏ nó, loại
bỏ những quan điểm can thiệp vào hiểu biết, và trưng bày nó đã được rửa sạch,
sau khi tin rằng nó chỉ biết những điều mà nó quả thực biết, và không gì hơn.
Theaetetus:
Đó là cách tốt nhất và đầu óc lành mạnh nhất để có được.
Người
khách: Vì tất cả những lý do này, Theaetetus, chúng ta phải nói rằng sự bác bỏ
là chính yếu và loại quan trọng nhất của sự làm sạch. Ngược lại, chúng ta phải
nghĩ rằng ngay cả vua xứ Persia, nếu ông ấy vẫn không chối bỏ, thì không sạch
trong phương diện quan trọng nhất. Ông ta thì cũng thất học và xấu xí, trong
đúng những lối vốn bất cứ một ai là người sẽ là thực sự hạnh phúc phải là hoàn
toàn sạch và đẹp.
Theaetetus:
Tuyệt đối như vậy.
Người
khách: Vậy thì, chúng ta sẽ nói ai là những người áp dụng hình thức này của
chuyên môn? Tôi sợ phải gọi họ là những nhà sophist.
Theaetetus:
Tại sao?
Người
khách: Như thế, chúng ta không phải trả cho những nhà sophist một vinh dự quá
cao.
Theaetetus:
Nhưng có một sự tương đồng giữa một nhà sophist và những gì chúng ta từng đang
nói về.
Người
khách: Và giữa một con sói và một con chó, con vật hoang dã nhất có đó và con vật
thuần nhã nhất. Nếu bạn sẽ để được an toàn, bạn sẽ phải đặc biệt cẩn thận về những
điểm tương đồng, vì loại mà chúng ta đang nói thì rất trơn khó bắt. Dẫu gì đi nữa,
hãy cứ giữ đó mô tả đó của họ. Tôi chắc chắn không nghĩ rằng khi những nhà
sophist đủ canh giữ đáp ứng cho họ, sự tranh cãi sẽ là về một sự khác biệt
không quan trọng.
Theaetetus:
Điều đó có vẻ đúng.
Người
khách: Vì vậy, hãy để nó là phần làm sạch của chuyên môn về đối đãi kỳ thị những
sự vật việc; và để cho nó được đánh dấu như phần của những sự vật việc vốn quan
hệ đến hồn người; và bên trong đó, nó là giảng dạy; và ở bên trong giảng dạy nó
là giáo dục. Và chúng ta hãy nói rằng bên trong giáo dục, theo cách thảo luận
đã thành ra bây giờ, sự bác bỏ tin tưởng trống rỗng trong trí tuệ khôn ngoan của
riêng một người thì không có gì khác hơn là tài thuật của nhà sophist cao quý của
chúng ta.
Theaetetus:
Hãy nói thế. Nhưng nhà sophist đã xuất hiện trong nhiều những cách khác biệt.
Vì vậy, tôi lẫn lộn về diễn tả hay xác nhận nào có thể truyền đạt sự thật về
ông ta thực sự là gì.
Người
khách: Bạn bị rối rắm lẫn lộn là phải. Nhưng chúng ta phải nghĩ rằng ông ấy
cũng hết sức rối rắm lẫn lộn nữa, về nơi nào ông ta có thể đi để thoát được giải
thích của chúng ta về ông. Lời người ta thường nói rằng bạn không thể thoát được
tất cả những đeo bám bạn là đúng. Vì vậy, bây giờ chúng ta thực sự phải đuổi
theo ông ta.
Theaetetus:
Đúng vậy.
Người
khách: Nhưng chúng ta trước hết hãy dừng lại và nghỉ lấy hơi một chút, như người
ta nói thế. Và trong khi chúng ta đang nghỉ, chúng ta hãy tự hỏi mình, “Bây giờ,
có bao nhiêu những xuất hiện khác nhau nhà sophist đã trình bày với chúng ta?”
Tôi nghĩ chúng ta lần đầu tiên khám phá ra ông là một thợ săn làm thuê của những
người trẻ tuổi giàu có.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Thứ hai, như một người bán sỉ về hiểu biết cho hồn người.
Theaetetus:
Đúng vậy.
Người
khách: Thứ ba, không phải là ông đã xuất hiện như một nhà bán lẻ của cùng những
sự việc tương tự?
Theaetetus:
Vâng, và thứ tư là một người bán hiểu biết của chính
mình?
Người
khách: Bạn nhớ đúng. Tôi sẽ cố gắng nhớ lại cách thứ năm: ông là một nhà thể
thao trong tranh đấu bằng lời nói, đặc biệt nổi bật bởi chuyên môn của ông
trong biện luận.
Theaetetus:
Vâng.
[231e]
Người
khách: Sự xuất hiện thứ sáu thì còn bàn cãi, không đồng ý kiến, nhưng chúng ta
vẫn thực hiện được một nhân nhượng với ông ta, và nhận điều đó rằng ông ta làm
sạch hồn người cho hết những tin tưởng vốn ngăn trở, có ảnh hưởng tới sự hiểu
biết.
Theaetetus:
Chắc chắn.
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(Jan/2016)
[1] [Từ sophist (sophistēs) có gốc là ‘sophia’ và ‘sophos’, nghĩa là sự khôn ngoan,
hiểu biết, nên sophist có thể xem như
có hàm ý hiểu biết và khôn ngoan]
[2] sophistry
[3] controversy
[4] forensic
[5] disputation
[6] subtype: type=loại, sub-(under): dưới,
hàng dưới, đứng dưới trong bảng trật tự (không có ý phụ); subtype=loại-dưới
(tôi tạm dịch).
[7] debating: tranh luận, ở đây tôi dịch
(tạm) là ‘biện luận’. Theo ý: những triết gia tranh luận, nhưng những sophist
biện luận (sophist=biện giả)
[từ dịch ở
đây là (trong tiếng Anh) là “debating” (biện luận/tranh luận), ‘eristikon’, đôi khi dịch hay chuyển là
‘eristic’(bàn cãi, biện luận), Theo ý của Plato, eristikon là bàn bạc biện luận sôi nổi, hoa mỹ nhưng không nhắm đến
sự thực, từ ngữ này dùng với ý bêu xấu là “nói cốt lấy hay, nhưng không cốt lấy
đúng”, để chỉ thực hành phổ thông của những sophist ở Athens.]
[8]
chatter: ba lăng nhăng, hay nói ba
láp
[9] discrimination
[10] [Sự liên hệ giữa tỉ lệ không tương xứng
và trượt đích nhắm thì không rõ ràng ở đây. Nếu giải thích rằng một vật phóng
đi (thí dụ: một mũi tên)] nếu nó không cân bằng, tất sẽ không bay thẳng, sẽ
không dủ ý của từ πρὸς ἄλληλα. Ý tưởng ở đây, đúng hơn, đó là nếu một vật
chuyển động, có nhiều hình dạng, kích thước, và vận tốc khác nhau, những yếu tố
này sẽ ảnh hưởng lẫn nhau và tác động đường chuyển động (theo một tỉ lệ nào
đó)]
[11] Fowler: “thế nhưng chúng ta biết rằng
trong mỗi hồn người, nếu như có mù quáng về bất cứ một gì, là sự quáng đi ngược
với ý định của nó”
[12] [Lời văn xem dường sai lầm ở đây, tuy
nhiên ý chính thì rõ ràng]
[13]
Theo bản Fowler (stupidity)
