Phaedo
(Về Hồn-người)
(Φαίδων, Phaidōn)
Plato (Πλάτων, Plátōn, 428/427– 348/347 TCN)
Những gì chúng ta nhận được từ Plato qua những đàm thoại của ông,
như Phaedo này, là những câu hỏi triết lý. Tự thân những đàm
thoại Socrates là hỏi và đáp, vì triết lý theo như Plato, qua nhân vật Socrates
của ông, có thể hiểu khá đơn giản là sự đối thoại, là những hỏi và đáp. Nếu mỗi
triết gia có một phát biểu tiêu biểu gắn buộc, như một nhãn hiệu thương mại, kiểu
như câu “ Gót đã chết” với Nietzche, hay “Cogito ergo sum” với Descartes; với
Socrates là phát biểu nổi tiếng, trong đó ông chỉ thẳng vào sự quan trọng của hỏi
đáp: “Một đời không tra vấn, là một đời không đáng sống” (“The
unexamined life is not worth living”). Con người đặt những câu hỏi về đời người
và đời mình, tìm kiếm những trả lời, chiêm nghiệm xem xét chúng, như thế một
người mới thực sống, thực hiện hữu, không đơn thuần chỉ tồn tại. Hãy tạm đặt
qua những câu hỏi như phát biểu này có nên chấp nhận ngay với không dè dặt hay
không, hay nó chỉ đặt ra và đúng với người phát biểu là chính Socrates; ở đây,
chúng ta không thể không thấy rõ ràng quan điểm của Plato: sống là để tra vấn,
hiểu như dò dẫm, xem xét, tìm kiếm và suy nghĩ, chiêm nghiệm những gì thấy gặp
trên đường sống. Tra vấn như thế để “tự hiểu chính mình”, để “biết”
sống; đó là chủ động phán xét, chọn lựa trong đời sống, và quan trọng hơn
cả, là sống trong ý thức phản tỉnh, không như cây cỏ; từ đó sống có ý nghĩa, đời
có giá trị. Sống tự hiểu mình như thế là sống triết lý, tra vấn như thế là triết
học. Như thế, không đâu rõ hơn như trong Phaedo, qua những gì nay
được gọi là phương pháp Socrates, hay đúng hơn phương pháp bác bẻ nổi tiếng của
Socrates: elenchus, Plato trình bày với chúng ta một câu hỏi muôn đời
và cơ bản nhất về đời Sống, và không có gì ngạc nhiên, đó chính là câu hỏi về
cái Chết.