Về Thực và Dối
Trong một ý hướng
không-Luân lý
Friedrich Nietzsche (1844-1900)
Über Wahrheit und
Lüge im außermoralischen Sinne
On Truth and Lies
in a Nonmoral Sense (1873)
Friedrich Nietzsche, The birth of tragedy and other writings.
Người dịch bản tiếng Anh: Ronald Speirs.
(Cambridge Texts in the History of
Philosophy – Biên tập: Raymond Geuss & Ronald Speirs . Cambridge University
Press, 1999.)
1.
Ngày
xưa, một lần xưa lắm, trong một góc hẻo lánh nào đó của vũ trụ ấy, đã phân tán
thành vô số những hệ thống mặt trời lấp lánh, có một hành tinh, trên đó những
con thú thông minh đã phát minh ra sự hiểu biết. Đó là phút cao ngạo nhất và
dối trá nhất của “lịch sử thế giới”, nhưng dù
sao đi nữa, nó đã chỉ dài một phút. Sau khi thiên nhiên thở một vài hơi, hành
tinh đó đã nguội lạnh và đóng băng cứng, và giống vật thông minh đã phải chết.
Ai đó đã có
thể tạo một truyền thuyết như vậy, thế nhưng người ấy đã vẫn không minh họa đầy
đủ - nhìn trong phạm vi tự nhiên - trí tuệ con người khốn khổ ra sao, nông cạn
và vô thường ra sao, vô bổ không mục đích và tùy tiện ngẫu nhiên
ra sao. Đã có những thời gian vô tận nó không hiện hữu trong
đó. Và sau khi tất cả đã xong xuôi với trí tuệ con người, không có gì sẽ xảy
ra. Vì trí tuệ này không có thêm sứ mạng nào sẽ dẫn nó vượt quá sự sống con
người. Đúng hơn, nó là thuộc con người, và chỉ kẻ sở hữu và kẻ sinh ra nó mới
nhận lấy nó nghiêm trọng đến thế - như thể trục của thế giới đã quay ở trong
nó. Nhưng nếu chúng ta có thể nói chuyện với một loài muỗi nhỏ tí, chúng ta sẽ
biết rằng tương tự như vậy, con muỗi bay trong không gian với cùng một sự nghiêm
trọng ,
rằng nó cảm thấy trung tâm bay bổng của vũ trụ nằm bên trong chính nó. Trong tự
nhiên, không có sự-vật-gì ti tiện hèn hạ và tầm thường vô nghĩa như thế lại sẽ
không ngay lập tức phồng to lên giống một quả bóng khi hít được hơi yếu nhẹ
nhất từ sức mạnh này của sự hiểu biết. Và đúng như tất cả mỗi người vác nặng
đều muốn có một người thán phục, nên ngay cả người tự hào nhất của loài người,
nhà triết học, cho rằng ông thấy mắt nhìn của vũ trụ từ mọi hướng rất xa chú
mục trên hành động và tư tưởng của ông.
Đáng chú ý
rằng điều này đã có nguyên nhân là trí tuệ, vốn nó chắc chắn đã được chia phần cho
những sinh linh bất hạnh nhất, mong manh và phù du nhất này, chỉ đơn thuần như
một khí cụ để giữ họ lâu lấy một phút trong sự tồn sinh. Vì nếu không có thêm vào
này, họ sẽ có mọi lý do để chạy trốn thoát sự hiện hữu này cũng nhanh chóng như
đứa con trai của Lessing
. Sự tự hào kết nối với nhận biết và cảm biết, nằm phủ trên mắt và những giác
quan con người, như một lớp sương mù đặc, thế nên đánh lừa họ về vấn đề giá trị
của hiện hữu. Vì tự hào này chứa trong chính nó sự ước lượng tâng bốc nhất về
giá trị của sự hiểu biết. Lừa dối là tác dụng tổng quát nhất của tự hào giống
vậy, nhưng ngay cả những tác dụng đặc thù nhất của nó có chứa bên trong chúng
một gì đó thuộc cùng một cá tính lường gạt.