Sophist
(Σοφιστής)
Plato
(Πλάτων, Plátōn, 428/427– 348/347 TCN)
3.2 Khó hiểu với ‘gì đó là’
[242b]
Người
khách: Tôi sợ rằng với bạn tôi sẽ có vẻ như bị lãng trí, nếu tôi luôn thay đổi
vị trí của tôi, dịch tới lại trở lui, sau khi nói rõ những gì tôi đã nói. Đó là
vì lợi ích cho bạn mà chúng ta sẽ phải cố gắng để bác bỏ những gì Parmenides
nói – nếu chúng ta có thể làm được điều
đó.
Theaetetus:
Vậy xin cứ tiếp tục. Đừng lo lắng gì về điều đó. Tôi sẽ không nghĩ rằng ông ứng
xử không thích đáng, dù trong bất kỳ cách nào, nếu ông cứ tiến tới thẳng với sự
bác bỏ và thuyết minh của ông.
Người
khách: Tốt, vậy tôi sẽ bắt đầu cuộc thảo luận nguy hiểm này thế nào đây? Con đường
chúng ta phải tuyệt đối chuyển sang để bước tới, cậu bé của tôi, là thế này.
Theaetetus:
Cụ thể là, ...?
Người
khách: Chúng ta phải suy nghĩ lại cẩn thận xem liệu chúng ta có thể bằng cách
nào đó đã không nhầm lẫn về những sự việc vốn bây giờ xem dường là rõ ràng, và
không biết phán đoán quá hấp tấp có thể khiến chúng ta đồng ý quá dễ dãi hay
không.
Theaetetus:
Hãy nói những gì ông muốn nói rõ ràng hơn.
Người
khách: Cách nói chuyện của Parmenides với chúng ta đã là khá thoải mái, không
khúc mắc, có vẻ như với tôi. Như thế cũng thực là cách nói chuyện vốn mọi người
dùng, người đã từng thúc giục chúng ta để định rõ có đúng bao nhiêu những là-có, và chúng giống như những gì.
Theaetetus:
Như thế nào?
Người
khách: Xem dường với tôi mỗi người trong số họ kể một huyền thoại cho chúng ta,
như thể chúng ta là những đứa trẻ. Một người bảo chúng ta rằng có ba là-có [1],
và rằng đôi lúc bằng cách nào đó chúng gây chiến với nhau, trong khi có những
lúc khác, chúng trở nên thân thiện, kết hôn, sinh con, và nuôi con cái chúng lớn
lên. Một người khác nói rằng có hai là-có,
ướt và khô, hay nóng và lạnh. Người ấy cho chúng lấy nhau, và làm chúng xây nhà
riêng ở với nhau. [2]
Và tập thể Eleatic của chúng tôi, bắt đầu từ Xenophanes và ngay cả những người
trước ông, kể cho chúng tôi huyền thoại của họ trên giả định rằng những gì họ gọi
là “tất cả mọi sự vật việc” đều là chỉ một.
[3]
Về sau, một số (những gì được truyền cảm hứng từ) những muse ở Ionia [4]
và ở Sicily [5]
đều đã có ý tưởng rằng để dệt hai quan điểm vào với nhau là điều vô hại và tin
cậy hơn. Họ nói rằng gì-đó-là thì vừa
là nhiều và là một, và bị ràng buộc bởi cả hận thù lẫn thân ái. Theo như (những
gì) cô đọng hơn của những muse này,
trong tư thế bị tháo rời chúng được nối kết với nhau. [6].
Những muse bớt chặt chẽ hơn, tuy
nhiên, đôi khi cho phép những sự vật việc được tự do, thoát khỏi điều kiện đó.
Họ nói rằng tất cả việc đó có những lần lượt xen kẽ, và rằng đôi khi đó là một và thân thiện dưới ảnh hưởng của
Aphrodite, nhưng ở những khi khác, đó là nhiều
và có chiến tranh với chính nó vì một số loại xung đột [7].
Thật khó để nói không biết có bất kỳ một nào trong những nhà tư tưởng này đã kể
sự thật cho chúng ta hay không, và có sẽ là điều không thích đáng cho chúng ta
để phê bình những con người nổi tiếng và đáng kính như vậy. Nhưng cũng sẽ không
là gây gổ xúc phạm để lưu ý những sự vật việc sau đây,.
Theaetetus:
Điều gì?
Người
khách: Rằng họ đã không chú ý tới nhiều những chúng ta, và coi nhẹ chúng ta. Họ
đã chỉ đơn giản là nói chuyện theo cách của họ qua những giải thích của họ, mà
không màng để ý đặc biệt xem không biết chúng ta có đi theo kịp họ hay không,
hay chúng ta đã bị bỏ lại phía sau.
Theaetetus:
Ông nói có nghĩa gì?
Người
khách: Zeus ơi, Theaetetus, bạn có hiểu được bất cứ một gì về những gì họ nói
có nghĩa là gì, mỗi khi một trong đám họ nói rằng, nhiều hoặc một hoặc hai những sự vật việc đều là, hay đã trở thành là, hay đang trở
thành là, hoặc khi một người khác nói về nóng hỗn hợp với lạnh và giả định
rằng có những phân ly và kết hợp? Trước kia, lúc tôi còn trẻ, tôi đã từng nghĩ
tôi đã hiểu chính xác một người nào đó nói có nghĩa là gì, khi người ấy nói
đúng như những gì giờ đây chúng ta đang bối rối khó hiểu về nó, cụ thể là, là-không này. Bạn có nhìn thấy chúng ta
đang trong bối rối khó hiểu gì về nó?
Theaetetus:
Vâng, Tôi có.
Người
khách: Nhưng chỉ có lẽ là chính cùng sự vật việc đã xảy ra như nhau với chúng
ta về là. Chúng ta nói rằng chúng ta
đang trong rõ ràng về nó, và rằng chúng ta hiểu khi một ai đó nói nó, nhưng
chúng ta không hiểu là-không. Nhưng
không chừng chúng ta có thể đang ở trong cùng tình trạng tương tự về cả hai.
Theaetetus:
Có thể.
Người
khách: Và chúng ta hãy giả định cùng một điều tương tự có thể là đúng thực về
những diễn tả (ý nghĩ) khác mà chúng ta đã vừa dùng.
Theaetetus:
Được rồi,
Người
khách: Chúng ta có thể nhìn vào hầu hết chúng sau này, nếu việc đó xem dường
như là việc hay nhất để làm. Bây giờ chúng ta sẽ suy nghĩ về những diễn tả cơ bản
nhất và quan trọng nhất.
Theaetetus:
Diễn tả nào? Ồ, rõ ràng là ông đang nói rằng là-có là diễn tả chúng ta phải thăm dò đầu tiên – rằng chúng ta phải
hỏi những ai là người nói nó, họ nghĩ
bởi nó họ đang chỉ định gì.
Người
khách: Bạn hiểu thật đúng, Theaetetus. Tôi nói chúng ta phải dò lần dấu vết
theo đường này. Hãy hỏi – như thể họ đã đang ở đây – “Nghe này, các bạn có những
người nói rằng Tất cả những sự vật việc [8]
là chỉ một vài hai sự vật việc nào đó, nóng và lạnh hay một vài cặp loại giống
như vậy. Bạn đang nói gì về chúng cả hai, khi bạn nói rằng chúng cả hai đều là, và mỗi một chúng là? Chúng tôi sẽ lấy là-có này là gì? Có phải nó là một sự vật
việc thứ ba, cùng có mặt với hai là-có
này, như thế theo như bạn, tất cả những sự vật việc thì thôi không là hai, nhưng là ba? Chắc chắn trong việc gọi một, hay cái kia của hai chúng là-có, bạn không đang nói rằng cả hai đều
là, vì khi đó trong cả hai trường hợp,
chúng tất là một và không phải hai.”
Theaetetus:
Đó là sự thật.
Người
khách: “Nhưng bạn thực muốn gọi cả hai chúng là-có?”
Theaetetus:
Có lẽ.
Người
khách: “Nhưng”, chúng ta sẽ nói, “nếu bạn đã làm việc đó, những người bạn tôi
ơi, bạn cũng là nói rất rõ ràng rằng hai chúng là một “.
Theaetetus:
Đó thì hoàn toàn đúng.
Người
khách:”Sau đó xin làm rõ điều này cho chúng tôi, vì chúng tôi bối rối khó hiểu
về nó. Bạn muốn chỉ định gì khi bạn nói là-có?
Hiển nhiên bạn đã biết trong một thời gian dài. Chúng tôi nghĩ rằng chúng tôi
đã hiểu, nhưng bây giờ chúng tôi bối rối khó hiểu về nó. Vì vậy, đầu tiên hãy dạy
nó cho chúng tôi, như thế chúng tôi sẽ không nghĩ chúng tôi hiểu những gì bạn
đang nói, trong khi ngược lại mới là trường hợp xảy ra.” Có phải nó sẽ là không
thích hợp tối thiểu nhất cho chúng ta để hỏi họ sự việc này, và bất cứ ai nào
khác là người nói rằng tất cả mọi sự vật việc thì hơn là một?
Theaetetus:
Tất cả hoàn toàn không.
Người
khách: Tốt, sau đó, không phải là chúng ta nên cố hết sức mình để tìm ra từ những
người nói rằng tất cả mọi sự vật việc là một, họ muốn nói gì khi họ nói là có?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Sau đó họ nên trả lời câu hỏi này: “Có phải bạn nói rằng chỉ có một sự vật
việc là?” “Chúng tôi có nói”, họ sẽ
nói, đúng không?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: “Vậy thì, bạn gọi một gì-đó-là-có?”
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: “Có phải đó là đúng gì bạn gọi một,
như thế khiến bạn dùng hai tên gọi cho cùng một sự vật việc? Hay gì vậy?”
Theaetetus:
Làm thế nào họ sẽ trả lời câu hỏi đó?
Người
khách: Rõ ràng đó không phải là việc giản dị nhất trên thế giới để trả lời câu
hỏi đó – hoặc bất kỳ câu hỏi khác, cũng vậy nữa– cho một ai nào đó là người làm
sự giả định vốn họ làm.
Theaetetus:
Tại sao không?
Người
khách: Chắc chắn đó là phi lý cho một người nào đó để đồng ý rằng có hai tên gọi,
khi người ấy chủ trương rằng rằng có chỉ một sự vật việc.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và nó thì hoàn toàn phi lý, và không chấp nhận được, cho một người nào
đó để nói rằng có một tên gọi, nếu lý do giải thích của nó thì không có.
Theaetetus:
Ông nói có nghĩa gì?
Khách:
Nếu người ấy giả định rằng một sự vật việc thì khác với tên gọi của nó, khi đó
chắc chắn người ấy nhắc đến hai sự vật việc.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và thêm nữa, nếu người ấy giả định rằng tên gọi thì cũng cùng là một như
sự vật việc, người ấy hoặc là sẽ bị buộc phải nói rằng tên gọi là tên gọi của
không-gì, hoặc là nếu người ấy nói rằng đó là tên của một gì đó, sau đó nó là
tên gọi của không-gì khác hơn là chính nó, và như thế sẽ thành ra chỉ có tên gọi
của một tên gọi và không gì khác.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và cũng cái một, với tư cách
là tên gọi của cái một, hay sẽ là cái
một của tên gọi. [9]
Theaetetus:
Nó sẽ phải là thế.
Người
khách: Tốt sau đó, họ sẽ nói rằng cái
toàn thể thì khác biệt với cái là-có
một, hay sẽ là cùng là một như nó?
Theaetetus:
Tất nhiên họ sẽ nói nó là cùng là một, và họ nói thế.
Người
khách: Nhưng giả định một toàn thể là, vì ngay cả Parmenides nói,
Tất cả vòng quanh giống
như khối lớn của một quả cầu nổi hình rõ ràng,
Cân bằng ngang nhau tất
cả đường hướng đi ra từ giữa, vì không một bất kỳ nào hơn
Nó phải là, đường này
hoặc đường kia, cũng chẳng một bất kỳ nào kém. [10]
Nếu
nó thì giống thế, khi đó gì-đó-là sẽ
có một khoảng giữa và những đầu mút. Và nếu nó có những thứ đó, khi đó nó tuyệt
đối phải có những phần, phải không?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Nhưng nếu một sự vật việc có những phần, khi đó không gì giữ nó khỏi có
đặc tính của tư cách là một trong tất cả những phần của nó, và trong cách đó,
nó là tất cả là-có, và nó là cũng một
toàn thể.
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Nhưng một gì với đặc tính đó không thể là chỉ cái một tự thân, có thể
không?
Theaetetus:
Tại sao không?
Người
khách: Chắc chắn một sự vật việc vốn đích thực là một, nói cho đúng, phải là
hoàn toàn không có những phần.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Nhưng một sự vật việc giống như những gì chúng ta đã mô tả, vốn nó gồm
nhiều phần, sẽ không ăn khớp với giải thích đó.
Theaetetus:
Tôi hiểu.
Người
khách: Bây giờ nếu gì-đó-là có đặc
tính của cái một trong cách này, nó có sẽ là một và một toàn thể? Hay chúng ta
sẽ đơn giản phủ nhận nó là một toàn thể gì hết tất cả?
Theaetetus:
Đó là một lựa chọn khó khăn.
Người
khách: Bạn nói đúng. Nếu nó có đặc tính của tư cách nào đó là một, nó sẽ không
xuất hiện để là giống cũng như một với cái một. Hơn nữa, tất cả mọi sự vật việc
khi đó sẽ là nhiều hơn một.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Xa hơn nữa, nếu gì-đó-là thì
không là một toàn thể, bằng cách có được thế đó như đặc tính, nhưng đúng hơn
chỉ là cái toàn thể tự thân, gì-đó-là sẽ quay ra là kém hơn bản thân
chính nó.
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Và vì nó thì bị tước mất của bản thân chính nó, gì-đó-là sẽ là không là-có,
theo như giải thích đó.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Và mọi sự vật việc sẽ là nhiều hơn một, vì gì-đó-là và cái toàn thể,
mỗi chúng sẽ có bản chất riêng của nó.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Nhưng nếu cái toàn thể thì
không là (có) gì hết tất cả, sau đó chính cùng những sự việc là đúng về gì-đó-là, và cộng thêm với không là-có, nó sẽ ngay cả không trở thành một
là-có.
Theaetetus:
Tại sao không?
Người
khách: Lúc nào cũng vậy, bất cứ sự vật việc gì trở nên có ở một số điểm trở
thành như một toàn thể. Vì vậy, chúng ta không thể gắn nhãn hoặc là-có hoặc trở thành là-có, với không nhận cái toàn thể là cũng ở giữa những là-có.
Theaetetus:
Điều đó có vẻ hoàn toàn đúng.
Người
khách: Và hơn thế nữa một gì đó vốn không là một toàn thể không thể là của bất kỳ một số lượng nào cả, vì một gì đó
vốn là của một số lượng nào đó nhất định phải là một toàn thể của số lượng đó,
dù nó có thể là bất cứ gì.
Theaetetus:
Rất đúng.
Người
khách: Và hàng triệu những vấn đề khác sẽ cũng nổi lên, mỗi chúng tạo ra vô hạn
nhiều những bối rối khó hiểu, nếu bạn nói rằng là-có thì chỉ hai, hay một.
Theaetetus:
Những sự việc vừa mới ra mặt cho thấy điều đó. Một vấn đề dẫn đến một vấn đề
khác, và ở mỗi bước lại có càng nhiều và nhiều khó khăn, và sự không chắc chắn
về những gì chúng ta vừa nói ở giai đoạn trước đó.
Người
khách: Chúng ta đã chưa xem xét kỹ lưỡng tất cả những giải thích chi tiết mà
người ta đem cho gì-đó-là và gì đó không là, [11]
nhưng thế này là đủ. Bây giờ chúng ta phải nhìn sang những người thảo luận về vấn
đề này theo một cách khác. Mục đích của chúng ta là có tất cả họ trong quan điểm,
và theo cách đó để thấy rằng khi nói gì-đó-là
là gì, thì không phải là một chút dễ dàng hơn so với khi nói gì đó không phải là là gì.
Theaetetus:
Như thế chúng ta cũng cần tiếp tục đến những người này nữa.
Người
khách: Điều xem dường rằng giữa họ như có một gì đó giống một trận chiến của những
vị gót và những người khổng lồ, vì sự tranh chấp của họ, mỗi người với nhau về
sự là-có. [12]
Theaetetus:
Như thế nào?
[246b]
Người
khách: Một nhóm kéo tất cả mọi thứ xuống đất từ vùng trời của thế giới không
thể thấy được, thực sự nắm chặt những khối đá và những cây cối với bàn tay của
họ. Khi họ nắm giữ được tất cả những sự vật này, họ nhấn mạnh rằng chỉ những gì
đem lại tiếp xúc sờ mó được mới là
(có), vì họ định nghĩa là-có như là một
cùng với vật thể. Và nếu có bất kỳ những người nào khác nói rằng một gì đó
không có một vật thể là (có), họ hoàn
toàn khinh bỉ người ấy và sẽ không nghe người ấy nữa. [13]
Theaetetus:
Đây là ông đang nói về những người đáng sợ. Tôi đã gặp khá nhiều trong số họ.
Người
khách: Vì vậy những người ở phía bên kia của cuộc tranh luận bảo vệ quan điểm của
họ một cách rất cẩn trọng, từ một chốn nào đó trên cao vượt ngoài mắt nhìn. Họ
nhấn mạnh mãnh liệt rằng là-có thực sự
là những thể dạng nhất định nào đó,
không-vật thể, nhưng có thể nghĩ đến được. [14]
Họ đem những vật thể của nhóm kia, và cũng là những gì họ gọi là sự thật, và họ
phá vỡ chúng bằng lời nói thành những mảnh vụn và gọi chúng là một tiến trình của
trở-thành-là-có thay vì của là-có. Có một trận chiến không kết thúc
diễn ra liên tục giữa họ về vấn đề này.
Theaetetus:
Đó là sự thật.
Người
khách: Hãy nói chuyện với mỗi nhóm của những nhóm này về sự là-có mà họ thừa nhận.
Theaetetus:
Chúng ta sẽ làm việc đó thế nào?
Người
khách: Nó là dễ dàng hơn để nói chuyện với những ai là người đặt là-có trong những thể dạng. Họ là những người mềm mỏng hoà nhã. Nó là khó khăn hơn –
và có lẽ đúng là gần như không thể được – với những người kéo tất cả mọi thứ xuống
vật thể bằng vũ lực. Dường như với tôi rằng chúng ta phải đối phó với họ theo
cách này.
Theaetetus:
Cụ thể là...?
Người
khách: Chính yếu bằng cách làm họ thực sự hay hơn là chính họ – nếu chúng ta có
thể bằng cách nào đó. Nhưng nếu chúng ta không thể làm điều đó trong thực tế, vậy
chúng ta hãy cùng làm điều đó trong những lời nói, bằng cách giả định rằng họ sẽ
sẵn sàng trả lời với ít hoang tàng hơn họ thực sự làm. Một gì đó được những người
hay tốt hơn đồng ý thì có giá trị hơn những gì được những người dở tệ hơn đồng
ý. Dẫu gì đi nữa, chúng ta không bận tâm đến con người; chúng ta đang tìm kiếm
những gì là sự thật.
Theaetetus:
Đó thì hoàn toàn đúng.
Người
khách: Sau đó, hãy nói với những người hay tốt hơn để họ trả lời bạn, và diễn dịch
những gì họ nói.
Theaetetus:
Được rồi.
Người
khách: Vậy hãy để họ nói với chúng ta thế này: Có phải họ nói rằng có bất cứ gì
là một con vật có sống chết?
Theaetetus:
Dĩ nhiên họ có nói.
Người
khách: Và họ đồng ý rằng một con vật có sống chết là một vật thể có hồn ở bên
trong?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và như thế, họ đang đặt hồn trong những là-có?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Điều gì sau đó? có phải họ nói rằng hồn này thì công chính, và hồn kia
thì không công chính, và rằng cái này thì thông minh và cái kia thì không?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Nhưng không phải hay sao rằng một hồn công chính bằng sự có được và sự
có mặt của công lý, và không phải hay sao rằng một hồn khác trái với nó bằng sự
có được và sự có mặt của sự trái ngược?
Theaetetus:
Vâng, họ đồng ý về việc đó.
Người
khách: Nhưng họ sẽ nói thêm rằng ở bất kỳ tỷ lệ nào, những gì có thể có mặt với
một sự vật việc hay vắng mặt với nó, là một gì đó.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Như thế vì có công lý và sự thông minh và phần còn lại của đức hạnh, và
cũng những trái nghịch của chúng, và hơn thế nữa, vì có một hồn trong đó những
điều này thành là có mặt, có phải họ nói rằng một bất kỳ nào của những điều này
là có thể nhìn thấy, hoặc sờ được, hay rằng tất cả chúng đều vô hình?
Theaetetus:
Họ khó có thể nói một bất kỳ nào của chúng thì có thể nhìn thấy.
Người
khách: Và thế còn về những sự vật việc không thể nhìn thấy? Họ có nói rằng
chúng có những vật thể?
Theaetetus:
Họ không đem cho một trả lời duy nhất cho câu hỏi đó. Họ quả có nói rằng những
hồn người dường như với họ là có một loại như vật thể. Tuy nhiên, về phần trí
thông minh và những sự vật việc khác mà ông quan tâm đã hỏi đến, họ xấu hổ và
không dám, hoặc để đồng ý rằng chúng không là những là-có, hoặc để nhấn mạnh rằng chúng đều tất cả là những vật thể.
Người
khách: Rõ ràng là dòng giống những người này đã tốt hơn lên, Theaetetus. Những
người khổng lồ sinh trưởng trên mặt đất này [15]
tất đã không bao giờ từng xấu hổ để giữ vững vị trí của họ, rằng bất cứ gì họ
không thể siết chặt trong tay họ thì tuyệt đối là không-gì.
Theaetetus:
Như thế mô tả được hầu hết suy nghĩ của họ.
Người
khách: Vậy chúng ta hãy quay trở lại để hỏi han họ. Nó là đủ nếu họ thừa nhận rằng
ngay cả một phần nhỏ của gì-đó-không-là
có vật thể. Họ cần nói một gì đó về những gì là có chung cho cả nó và những sự
vật việc vốn có vật thể, vốn họ tập trung chú ý vào khi họ nói rằng cả hai
chúng đều là. Có lẽ đó sẽ nêu lên một
vài bối rối cho họ. Nếu có như vậy, sau đó hãy suy nghĩ về việc liệu họ có sẵn
sàng để chấp nhận đề nghị của chúng ta rằng gì-đó-là
là một sự việc nào đó giống như sau đây.
Theaetetus:
Như gì? Hãy bảo tôi và may ra chúng ta sẽ biết.
Người
khách: Tôi đang nói rằng một sự vật việc thực sự là (có), nếu nó có ít nhất bất
kỳ một chút năng lực nào tất cả, hoặc bởi bản chất tự nhiên để làm một gì đó
cho một gì đó nào khác, hoặc để có ngay cả điều nhỏ nhất làm cho nó bởi ngay cả
những sự vật việc không đáng kể, tầm thường nhất, thậm chí nếu điều đó chỉ xảy
ra có một lần. Tôi sẽ lấy nó như một định nghĩa rằng những gì-đó-là rốt cuộc không có nghĩa gì khác hơn là khả năng.
Theaetetus:
Họ chấp nhận điều đó, vì họ không có bất cứ gì hay hơn để nói ngay lúc này.
Người
khách: Tốt. Có lẽ một gì khác sẽ xảy ra với họ sau này, và cũng cho cả chúng ta
nữa. Còn bây giờ chúng ta hãy đồng ý với họ nhiều đến mức này.
Theaetetus:
Được rồi.
Người
khách: Hãy quay sang những người khác, những người bạn của những Thể dạng. Bạn
đóng vai người thông dịch của họ cho chúng ta.
Theaetetus:
Được rồi.
Người
khách: Những người các bạn phân biệt đang
trở thành là-có và là-có, và nói
rằng chúng là riêng biệt? Có phải không?
Theaetetus:
“Vâng”
Người
khách: Và bạn nói rằng bởi những cơ thể chúng ta, và qua tri giác chúng ta có đối
ứng với đang trở thành là-có, nhưng
chúng ta đối ứng với là-có bởi những
hồn người của chúng ta và qua suy luận. Bạn nói rằng là-có luôn luôn giữ nguyên là một, và trong cùng một trạng thái,
nhưng đang trở thành là-có thay đổi từ
lúc này sang một lúc khác.
Theaetetus:
“Chúng tôi nói thế”.
Người
khách: Và chúng ta sẽ nói gì về đối ứng với
này vốn bạn áp dụng trong hai trường hợp? Không phải nó có nghĩa những gì chúng
ta vừa nói lúc này?
Theaetetus:
“Nghĩa gì?”
Người
khách: Sự việc sẽ xảy ra khi hai sự vật việc đến với nhau, và bởi một số khả
năng, một làm một gì đó cho một kia, hoặc được một gì-đó-làm cho nó. Hay có thể bạn không nghe câu trả lời của họ rõ
ràng, Theaetetus. Nhưng tôi có, có lẽ vì tôi đã quen với họ.
Theaetetus:
Sau đó, họ đem cho giải thích gì?
Người
khách: Họ không đồng ý với những gì chúng ta vừa nói với những người trên trái
đất về là-có.
Theaetetus:
Đó là gì?
Người
khách: Chúng ta lấy đó như một định nghĩa đầy đủ của những là-có vốn khả năng có mặt trong một sự vật việc để làm một gì đó,
hoặc được một gì-đó-làm cho nó, với
hay bởi, ngay cả sự vật việc hay mức độ nhỏ nhất.
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Đáp lại, họ nói rằng đang trở
thành là-có có khả năng để làm sự vật việc gì đó, hoặc được một gì-đó-làm cho nó, nhưng khả năng này không
phù hợp với là-có.
Theaetetus:
Có bất cứ gì với điều đó không?
Người
khách: Chúng ta phải trả lời rằng chúng ta cần họ nói rõ hơn cho chúng ta,
không biết liệu họ có đồng ý rằng hồn người biết và cũng rằng là-có thì được biết đến.
Theaetetus:
“Vâng”, họ nói.
Người
khách: Vậy thì, có phải bạn nói rằng hiểu biết và là-có được biết đến là những trường hợp của tác động, hay được một
gì đó tác động, hay cả hai? Có phải một trong chúng tác động một gì đó và một
kia được một gì đó tác động? Hoặc không phải trường hợp nào trong cả hai?
Theaetetus:
Rõ ràng đó không phải là một trường hợp nào của một trong hai, vì nếu không thì
họ sẽ nói một gì đó trái với những gì họ đã nói trước đó.
Người
khách: Ồ, tôi hiểu. Ông muốn nói rằng nếu hiểu biết là làm một gì đó, khi đó tất
yếu gì đó được biết có một gì đó đã làm cho nó. Khi là-có được biết đến bởi hiểu biết, theo giải thích này, khi đó đến
mức độ như nó được biết đến, nó đã thay đổi bởi có một gì đó đã làm cho nó – mà chúng ta nói tất sẽ không xảy ra với một
gì đó vốn đứng yên.
Theaetetus:
Đúng thế đó.
Người
khách: Nhưng Zeus ơi! có phải chúng ta sắp được thuyết phục rằng, đó là sự thật,
rằng sự thay đổi, sự sống, hồn người và sự thông minh là đều không có mặt trong
gì đó toàn thể là, và rằng nó không sống,
cũng không nghĩ, nhưng cứ giữ không thay đổi, đĩnh đạc trang nghiêm, và thánh
thiện, với không có bất kỳ hiểu biết nào?
Theaetetus:
Nếu chúng ta đã làm thế, thưa ông, chúng ta đã là thừa nhận một gì đó hãi hùng.
Người
khách: Nhưng có phải chúng ta đang nói rằng nó có hiểu biết nhưng không có sự sống?
Theaetetus:
Tất nhiên là không.
Người
khách: Nhưng có phải chúng ta đang nói rằng nó có cả hai những thứ này trong
nó, trong khi phủ nhận rằng nó có chúng trong một hồn người?
Theaetetus:
Làm thế nào khác nó sẽ có chúng?
Người
khách: Và có phải chúng ta đang nói rằng nó có trí thông minh, sự sống và hồn
người, nhưng mà nó thì đứng yên và hoàn toàn không thay đổi mặc dù nó vẫn sống?
Theaetetus:
Tất cả thế đó xem có vẻ hoàn toàn không hợp lý.
Người
khách: Vậy, cả gì đó vốn thay đổi và
cũng cả sự thay đổi phải được chấp nhận
như là-có,
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và vì thế, Theaetetus, nó hoá ra rằng nếu không có những là-có, vậy sau đó không có gì, ở bất cứ
nơi nào, có được bất kỳ thông minh hiểu biết nào về bất cứ gì.
Theaetetus:
Tuyệt đối không.
Người
khách: Nhưng thêm nữa, nếu chúng ta chấp nhận rằng tất cả mọi sự vật việc thì
đang chuyển động và thay đổi, vậy trên lý do đó, chúng ta lấy ra chính cũng
cùng sự vật việc khỏi những gì vốn chúng là.
Theaetetus:
Tại sao?
Người
khách: Bạn có nghĩ rằng nếu không đứng yên, có bất cứ gì sẽ vẫn giống như nhau
, trong cùng một trạng thái, ở cùng những khía cạnh như nhau?
Theaetetus:
Hoàn toàn không.
Người
khách: Tốt, sau đó, bạn có thấy bất kỳ trường hợp mà trong đó có thông minh,
hay trở thành có thông minh, bất cứ nơi nào mà không có những sự việc này?
Theaetetus:
Ít nhất, không có.
Người
khách: Và chúng ta cần dùng mọi biện luận chúng ta có thể có, để tranh đấu chống
lại những ai là người dứt bỏ đi với kiến thức, hiểu biết, và thông minh,
nhưng lại đồng thời khẳng định không một gì tất cả về bất cứ gì.
Theaetetus:
Chắc chắn.
Người
khách: Nhà triết học – người coi trọng những điều này nhất – tuyệt đối phải từ
chối, không chấp nhận tuyên bố rằng tất cả mọi sự vật việc thì đứng yên, hoặc
là từ những người bảo vệ của cái Một, hoặc từ những bạn bè của nhiều thể dạng.
Ngoài ra, ông phải từ chối, không nghe những người là người làm cho gì-đó-là thay đổi trong mọi cách. Ông phải
giống như một đứa trẻ van xin “cả hai”, và nói rằng gì-đó-là
– tất cả mọi sự vật việc – thì là cả hai: vừa không thay đổi và vừa là gì đó
thay đổi. [16]
Theaetetus:
Đúng.
Người
khách: Tốt, bây giờ, dường như chúng ta đã làm được một việc hay là khiến giải
thích của chúng ta về gì-đó-là hợp lại
cùng với nhau, có phải vậy không?
Theaetetus:
Tuyệt đối như vậy.
Người
khách: Nhưng Zeus ơi, Theaetetus, . . . Bây giờ tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ nhận
ra việc điều tra của chúng ta về nó là-có,
bối rối khó hiểu thì nhiều chừng nào.
Theaetetus:
Lại gì nữa đây? Ông muốn nói gì?
Người
khách: Bạn không bạn để ý sao, người bạn trẻ tôi ơi, rằng chúng ta bây giờ đang
ở trong hết sức không hiểu biết về là-có,
mặc dù nó hiện ra với chúng ta rằng chúng ta đang nói một gì đó (đáng kể về
nó).
Theaetetus:
Nó có hiện ra với tôi, dẫu gì đi nữa. Nhưng tôi hoàn toàn không hiểu làm thế
nào mà chúng ta rơi vào trong tình trạng này nhưng không để ý thấy.
Người
khách: Vậy hãy suy nghĩ rõ ràng hơn về nó. Với những gì chúng ta đã vừa đồng ý,
có sẽ là công bằng cho một người nào đó để hỏi chúng ta cùng một câu hỏi chúng
ta trước đó đã hỏi những người là người nói rằng tất cả mọi sự vật việc thì chỉ
là nóng và lạnh? [17]
Theaetetus:
Câu hỏi gì? Xin nhắc tôi.
Người
khách: Chắc chắn. Và tôi sẽ cố gắng, dẫu gì đi nữa, để làm việc đó bằng cách hỏi
bạn chỉ đúng trong cùng một cách như tôi đã hỏi họ, như thế chúng ta có thể tiến
tới trước với cùng bước
Theaetetus:
Tốt.
Người
khách: Bây giờ sau đó, không phải bạn sẽ nói rằng thay đổi và đứng yên là hoàn
toàn trái ngược lẫn nhau?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và bạn sẽ nói rằng chúng cả hai đều là-có
ngang như nhau, và mỗi chúng đều là-có?
Theaetetus:
Vâng.
Người
khách: Khi bạn thừa nhận rằng chúng là-có,
có phải bạn đang nói rằng cả hai và mỗi chúng thay đổi?
Theaetetus:
Hoàn toàn không phải.
Người
khách: Và có phải bạn chỉ định rằng chúng đứng yên, khi bạn nói rằng cả hai đều
là-có?
Theaetetus:
Tất nhiên là không.
Người
khách: Như thế, có phải bạn mường tượng gì-đó-là
như một sự vật việc thứ ba bên cạnh chúng, trong đó bao gồm đứng yên và thay đổi?
Và khi bạn nói rằng chúng cả hai đều là-có,
có phải bạn đang lấy cả hai chúng cùng với nhau, và tập trung vào sự liên kết của
chúng với là-có?
Theaetetus:
Nó dường như có lẽ đúng rằng khi chúng ta nói thay đổi đứng yên là-có, chúng ta quả thực có một loại hiện
ra mơ hồ của gì-đó-là như là một sự vật
việc thứ ba.
Người
khách: Thế, gì-đó-không-là phải là cả
hai, vừa thay đổi và đứng yên; thay vì nó là một cái đó khác biệt với chúng.
Theaetetus:
Nó có vẻ như vậy.
Người
khách: Do đó, bởi bản chất riêng của nó, gì-đó-là
là không thể là hoặc đứng yên hoặc thay đổi.
Theaetetus:
Tôi cho rằng nó không.
Người
khách: Một ai đó nên quay những suy nghĩ của mình sang dòng nào, nếu người ấy
muốn thiết lập cho chính người ấy một gì đó rõ ràng về nó?
Theaetetus:
Tôi không biết.
Người
khách: Tôi không nghĩ bất kỳ dòng suy nghĩ nào là dễ dàng. Nếu một gì đó thì
không thay đổi, như thế nào nó có thể là không đứng yên? Và như thế nào một gì
đó có thể không thay đổi, nếu như nó không là đứng yên, dù trong bất kỳ cách
nào? Nhưng bây giờ gì-đó-là dường như
nằm ngoài cả hai. Có thể thế không?
Theaetetus:
Tuyệt đối không.
Người
khách: Trong sự liên kết này, chúng ta phải nhớ lại sự việc sau đây.
Theaetetus:
Sự việc gì?
Người
khách: Khi chúng ta đã được hỏi chúng ta nên áp dụng tên gọi gì cho gì đó không là, chúng ta đã trở nên hoàn
toàn bối rối khó hiểu. Bạn có nhớ không?
Theaetetus:
Dĩ nhiên.
Người
khách: Và bây giờ không phải là chúng ta trong đúng cũng nhiều bối rối khó hiểu
về gì-đó-là?
Theaetetus:
Chúng ta có vẻ như trong bối rối khó hiểu còn nhiều hơn, nếu điều đó có thể có.
Người
khách: Vậy, chúng ta bây giờ được đem cho một phát biểu trọn vẹn về sự bối rối
khó hiểu của chúng ta. Nhưng bây giờ có hy vọng, chính là vì cả hai gì-đó-là và gì đó không là đều không can dự ngang như nhau vào sự bối rối khó
hiểu. Đó là, trong chừng mực mà một trong chúng thì được làm cho sáng sủa dễ hiểu,
dẫu là sáng rõ, hay sáng mờ mờ, một kia sẽ cũng thế. Và nếu chúng ta không thể
nhìn thấy một nào của chúng, sau đó dẫu gì đi nữa, chúng ta sẽ đẩy giải thích của
chúng ta về cả hai chúng, về xa phía trước như chúng ta có thể.
Theaetetus:
Tốt.
3.3 Kết hợp cả hai
[251a]
Người
khách: Chúng ta hãy cho một giải thích về việc chúng ta gọi chính cùng một sự vật
việc, bất kể nó có thể là gì, bằng nhiều những tên gọi, như thế nào.
Theaetetus:
Như gì, chẳng hạn? Hãy cho tôi một thí dụ.
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(Jan/2016)
[1] Theo
Fowler: ba nguyên lý
[2] [This
refers apparently to Pherecydes and the early lonians.]
[3] [Nhóm
này gồm Parmenides người thành Elea (Người khách, dĩ nhiên, đến từ đấy)]
[4]
[Heracleitus và những người theo ông.]
[5]
[Empedocles và những học trò của ông]
[6]
[Heracleitus]
[7] [Ở đây
Plato nhắc về Empedocles, sống ở Sicily]
[8] tức là
vũ trụ
[9] [Plato
dựa trên ý tưởng rằng nếu từ ngữ ‘một’ và ‘tên gọi’ chỉ/trỏ về một sự vật việc
nào đó (theo ý hướng ông giả định là có liên quan đáng kể), khi đó chúng có thể
thay thế, thế chỗ cho nhau, ngay cả đến điểm có thể tạo nên những câu nói khác
thường như “cái một của tên gọi”]
[10] Parmenides Fr. 8.43
[11] [Những
triết gia Ionic, những Eleatics, Heracleitus, Empedocles, the Megarians,
Gorgias, Protagoras, and Antisthenes all discussed the problem of being and
not-being.]
[12] [Xem Theogony, esp. 675-715]
[13] [Những
triết gia phái Atomism (Leucippus,
Democritus, và những người theo lý thuyết của họ), là những người dạy rằng không-gì thì là-có, ngoại trừ những ‘atoms’ và ‘khoảng không’ hiểu như không
gian không gì chiếm cứ (void) giữa những atoms. Ở đây, cũng có thể có một nhắc
nhở xa gần đến Aristippus, cũng như Plato, là một học trò của Socrates, và là
người thành lập trường phái triết học Cyrenaic, nhưng nghiêng sang duy nghiệm
và dẫn đến một lập trường hoài nghi về nhận thức]
Leucippus và Democritus được thừa nhận rộng rãi như
những nhà lý thuyết atomist đầu tiên trong truyền thống triết học Hellas. Không
còn biết được nhiều về Leucippus, trong khi những ý tưởng của người học trò của
ông, Democritus – người được nói là đã tiếp nhận và hệ thống hóa lý thuyết của
người thày của mình – được biết đến qua một số lớn những tưởng thuật.
Những triết gia atomist thời cổ Hellas này đã lý
thuyết rằng hai hợp phần cơ bản và mang đặc chất đối lập của thế giới Tự nhiên
là những vật thể không nhìn thấy được – atoms
– và ‘khoảng không’ (void). Khoảng không được mô tả đơn giản như
không-gì, hay là phủ định của vật thể. Những atom
đều không thay đổi được, do bản tính nội tại (nằm sẵn trong tự thân) chúng ;
chúng chỉ có thể di chuyển trong khoảng không và kết hợp thành những cụm
(cluster) khác nhau . Vì những nguyên tử được phân cách bởi khoảng trống, chúng
không thể pha trộn hay hợp nhất, thay vào đó, chúng bật ra xa khỏi nhau khi
chúng va chạm vào nhau. Bởi tất cả những đối tượng mắt thường con người có thể
nhìn thấy được, trong thực tế, đều là những kết hợp của những atom này, vốn mắt
thường không thể nhìn thấy được, nên tất cả mọi sự vật việc trong thế giới mắt
thấy tai nghe của chúng ta đều là những đối tượng của thay đổi, khi những atoms
cấu thành của chúng thay đổi hoặc chuyển dịch. Như vậy, trong khi những atom tự
bản thân chúng tồn tại qua thời gian, tất cả mọi sự vật việc trong thế giới
kinh nghiệm cảm giác của chúng ta là nhất thời và là đối tượng của tan rã và
phân hủy . (theo Stanford
Encyclopedia of Philosophy)
[14] Fowler:
“defend themselves very cautiously with weapons derived from the invisible
world above, maintaining forcibly that real existence consists of certain ideas
which are only conceived by the mind and have no body”.
[15] [Nhắc
đến chuyện kể về Cadmus, người đã giết một con rồng và sau đó đem những răng
của nó rải trên mặt đất, từ những chỗ đó bật lên những chiến binh dũng mãnh làm
những đồng đội với ông ta. Sinh ra từ răng rồng và đất, họ tất tự nhiên là dân
của đất, phàm tục.]
[16] [[Không biết thêm gì hơn về ‘van xin’ này.
Johann Gottfried Stallbaum nghĩ rằng ở đây ám chỉ đến một trò chơi trẻ con,
trong đó chúng nói: ‘ὅσα ἀκίνητα καὶ κεκινημένα εἴη’, ‘xin tất cả những gì
không chuyển động, hãy chuyển động’.]
[17] [Cf.
242d above.]
