Sunday, June 26, 2016

Plato – Sophist (3)

Sophist 
(Σοφιστής)

Plato 
(Πλάτων, Plátōn, 428/427– 348/347 TCN)









[231e]
Người khách: Sự xuất hiện thứ sáu thì còn bàn cãi, không đồng ý kiến, nhưng chúng ta vẫn thực hiện được một nhân nhượng với ông ta, và nhận điều đó rằng ông ta làm sạch hồn người cho hết những tin tưởng vốn ngăn trở, có ảnh hưởng tới sự hiểu biết.
Theaetetus: Chắc chắn.
Người khách: Vậy thì, giả định người ta dùng tên gọi của một loại chuyên môn duy nhất cho một người nào đó, nhưng ông ta hiện ra như có kiến ​​thức chuyên môn về nhiều sự vật việc. Trong một trường hợp như thế không phải bạn nhận thấy rằng có sự việc gì đó không đúng với cách ông ta xuất hiện? Không phải là điều hiển nhiên rằng nếu một ai đó xem nhận ông ta là một nhà chuyên môn về nhiều sự vật việc, vậy người quan sát đó đã không thể nhìn thấy rõ ràng được sự vật việc gì trong chuyên môn của ông ta mà tất cả những mảnh đó của sự hiểu biết đều tập trung vào – vốn đó là lý do tại sao người ấy gọi ông ta bằng nhiều tên thay vì một?
Theaetetus: Đó chắc chắn có vẻ là bản chất của sự việc.

Người khách: Vì vậy, hãy đừng để sự lười biếng làm sự việc đó xảy ra với chúng ta. Đầu tiên chúng ta hãy nhặt lên một trong những điều chúng ta đã nói về nhà sophist trước đó, vốn xem dường với tôi trưng bày ông ta đặc biệt rõ ràng.
Theaetetus: Đó là điều gì?
Người khách: Chúng ta đã nói rằng, ông ta bận rộn tham dự trong những tranh cãi, phải không?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và cũng là ông dạy những người khác để làm cùng một điều tương tự phải không?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Sau đó chúng ta hãy nghĩ: những người giống như ông ta tuyên bố làm cho những người khác có khả năng tham dự vào những tranh cãi về đề tài nào? Hãy bắt đầu với một gì đó giống như thế này: có phải nhà sophist làm cho mọi người có đủ khả năng để tranh cãi về những vấn đề về những vị gót, vốn là mù mờ với hầu hết mọi người?
Theaetetus: Vâng, mọi người nói rằng họ làm thế.
Người khách: Và cũng có những sự vật việc vốn được phơi mở cho thấy, trên mặt đất và trên bầu trời, và những vấn đề liên quan?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Và khi người ta lập những phát biểu tổng quát trong những cuộc thảo luận riêng tư về là-cótrở-thành-là-có, chúng ta biết rằng những nhà sophist đều thông minh trong mâu thuẫn nhau, và họ cũng làm cho những người khác có khả năng để làm được cùng điều tương tự?
Theaetetus: Tuyệt đối như vậy.
Người khách: Và thế còn về luật pháp và tất cả những loại vấn đề chính trị? Không phải những nhà sophist hứa làm cho mọi người có khả năng tham dự vào những cuộc tranh cãi bất đồng quan điểm kéo dài về chúng?
Theaetetus: Nếu họ đã không hứa hẹn như thế, thực tế đã không ai bận tâm để thảo luận bất cứ điều gì với họ.
Người khách: Thực sự là, bạn có thể tìm thấy bất cứ điều gì bạn cần để nói để mâu thuẫn với bất kỳ chính một nhà chuyên môn nào, cả nói về tổng quát và về từng lĩnh vực cụ thể, đặt ra cho xuất bản và viết ra cho bất kỳ một ai muốn học tập tìm hiểu nó.
Theaetetus: Rõ ràng ông đang nói về những tác phẩm của Protagoras về đấu vật và những lĩnh vực chuyên môn khác.
Người khách: Và về nhiều thứ khác nữa, bạn tôi ơi. Trong thực tế, lấy chuyên môn về tranh cãi như một toàn thể. Không phải là nó có vẻ giống như một khả năng vốn là đủ để cứ tiếp tục những tranh cãi bất đồng quan điểm kéo dài về tuyệt đối tất cả mọi thứ?
Theaetetus: Xem dường như không còn chừa ra gì cho nhiều về bất cứ sự vật việc gì, dẫu gì đi nữa.
Người khách: Nhưng Zeus ơi, chú bé của tôi ơi, bạn có nghĩ điều đó là có thể? Hay có lẽ bạn, những người trẻ tuổi, nhìn vào trong vấn đề này sâu xa hơn so với chúng tôi nhìn nó.
Theaetetus: Vào trong gì? Ông đang định nhắm đến gì? Tôi vẫn chưa hoàn toàn hiểu ông đang hỏi gì.
Người khách: Không biết có phải là điều có thể có được cho bất cứ một con người nào để biết tất cả mọi sự vật việc.
Theaetetus: Nếu có điều có, thưa ông, loài người chúng ta hẳn đã có phúc đức lớn.[1]

Người khách: Nhưng làm thế nào một ai là người đã không biết về một đề tài lại có thể làm một phản đối vững chắc hợp lý chống lại một ai khác nào đó là một người đã biết về nó?
Theaetetus: Người ấy không thể.
Người khách: Khi đó, nó là gì vậy trong khả năng của nhà sophist khiến nó thì tuyệt vời sửng sốt như thế?
Theaetetus: Về điều gì?
Người khách: Làm thế nào những nhà sophist có thể từng bao giờ làm cho những người trẻ tuổi tin rằng họ thì khôn ngoan hơn mọi người về tất cả mọi sự vật việc. Rõ ràng là họ đã không làm được những phản đối đúng chống lại bất kỳ một ai, hoặc đã không xuất hiện như vậy với những người trẻ tuổi. Hay nếu họ đã xuất hiện như làm được những sự phản đối đúng, nhưng những tranh cãi bất đồng quan điểm kéo dài của họ đã khiến họ không được nhìn với vấn đề như là người khôn ngoan hơn, khi đó – đúng như bạn nói – mọi người hầu như sẽ khó mà sẵn sàng trả tiền cho họ để trở thành những học trò của họ.
Theaetetus: Đúng vậy.
Người khách: Thế nhưng người ta lại sẵn sàng?
Theaetetus: Họ chắc chắn là thế.
Người khách: Vì những sophist, tôi nghĩ, quả có vẻ như biết về những sự vật việc họ tranh cãi.
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Và họ làm điều đó, chúng ta nói, về mọi đề tài?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Vì vậy, đối với những học trò của họ, họ xuất hiện như khôn ngoan về tất cả mọi sự vật việc?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Nhưng mà không thực sự là khôn ngoan – vì điều đó có vẻ như không thể có được.
Theaetetus: Tất nhiên là không thể.
Người khách: Vì vậy, nhà sophist bây giờ đã xuất hiện như có một loại tin tưởng rằng có hiểu biết về tất cả mọi sự vật việc, nhưng không phải về sự thật.
Theaetetus: Tuyệt đối như vậy. Những gì ông đã nói về họ có lẽ là đúng trong mọi chi tiết.
Người khách: Nhưng chúng ta hãy xem xét một mô thức vốn sẽ trưng bày họ rõ ràng hơn.
Theaetetus: Mô thức gì vậy?
Người khách: Mô thức này. Hãy chú ý vào tôi, và hãy cố gắng làm cho hay, việc trả lời những câu hỏi của tôi.
Theaetetus: Những câu hỏi nào?

Người khách: Nếu một ai đó đã tuyên bố rằng bằng chỉ duy một loại về chuyên môn, người ấy có thể biết, không chỉ là cách để nói những điều, hay để mâu thuẫn với mọi người, nhưng biết thế nào để tạo và làm được tất cả mọi sự vật việc, vậy sau đó. ...
Theaetetus: Ông nói với nghĩa gì, tất cả mọi sự vật việc?
Người khách: Bạn không hiểu điều đầu tiên tôi nói! Có vẻ bạn không hiểu tất cả mọi sự vật việc!
Theaetetus: Không, tôi không.
Người khách: Tốt, tôi nói có nghĩa là tất cả mọi sự vật việc bao gồm cả bạn và tôi và cũng cả những loài động vật và thực vật khác. ...
Theaetetus: Ông đang nói về gì vậy?
Người khách: Nếu một người nào đó tuyên bố rằng ông đã làm bạn và tôi và tất cả những sự vật việc có sự sống khác. . .
Theaetetus: Ông đang nói về loại nào của sự làm? Ông không nói về một vài loại của người trồng trọt làm vườn – cho cùng, ông đã có nói người ấy đã làm những động vật.
Người khách: Có, và tôi cũng nói có nghĩa là biển và trời đất và những vị gót và mọi thứ khác. Và thêm nữa, người ấy làm mỗi chúng một cách nhanh chóng, và bán chúng với một giá thấp.
Theaetetus: Ông đang nói về một vài loại của trò chơi cho những trẻ con đi học.
Người khách: Tốt, nếu một ai đó nói rằng người ấy biết tất cả mọi sự vật việc và sẽ dạy nó cho một người nào đó khác vừa rẻ và nhanh, không phải chúng ta nên nghĩ rằng đó là một trò chơi?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Bạn có biết bất kỳ một trò chơi nào vốn gồm nhiều chuyên môn hơn sự bắt chước, và lôi cuốn hấp dẫn hơn?
Theaetetus: Không, hoàn toàn không, vì ông đã thu thập tất cả mọi thứ lại với nhau và đã chỉ định một loại rất rộng, hết sức đa dạng.
Người khách: Vì vậy, hãy suy nghĩ về ai là người hứa hẹn người ấy có thể làm tất cả mọi sự vật việc bằng phương tiện của một loại của chuyên môn duy nhất. Giả sử rằng bằng tư thế chuyên môn về hoạ hình, người ấy tạo ra những sự vật việc có tên gọi giống như những sự vật việc có thật. Sau đó, chúng ta biết rằng khi người ấy cho thấy bản vẽ của mình từ xa, người ấy sẽ có khả năng để đánh lừa càng đông những trẻ nhỏ đầu óc trống rỗng, không suy nghĩ, vào trong suy nghĩ rằng người ấy có thể thực sự tạo ra bất kỳ sự vật việc gì người ấy muốn.
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Vậy sau đó, không phải chúng ta sẽ trông đợi rằng có một loại chuyên môn khác – lần này phải có liên quan với những lời nói – và rằng một ai đó có thể dùng nó để lừa những người trẻ tuổi khi họ đứng lại còn xa hơn với sự thật về những sự vật việc? Sẽ không phải là người ấy làm điều đó bằng cách đặt lời vào trong tai họ, và bằng cách chỉ cho họ những sao chép lời nói của tất cả mọi sự vật việc, ngõ hầu làm họ tin rằng những lời nói là thực, và rằng người đang nói với họ là người khôn ngoan nhất từng có?
Theaetetus: Vâng, tại sao lại sẽ không có loại đó của chuyên môn nữa?
Người khách: Vì vậy, Theaetetus, giả sử đã đủ thời gian trôi qua và những người nghe của nhà sophist đã trở thành nhiều tuổi hơn, và rằng họ bắt đầu đi gần đến nhiều hơn với những sự vật việc có thực, và những kinh nghiệm của họ đã buộc họ sửa chữa vội vàng một cách rõ ràng dựa trên chúng. Sẽ không phải hầu hết trong số họ không thể tránh được thay đổi những tin tưởng họ đã có sớm hơn trước đó, vốn chúng làm những sự vật việc lớn xuất hiện thành nhỏ, và những sự vật việc dễ dàng xuất hiện thành khó khăn? Và sẽ không phải những sự kiện họ đã gặp phải trong quá trình của những hành động của họ hoàn toàn lật đổ tất cả những xuất hiện vốn đã đến với họ trong hình thưc của những lời nói?
Theaetetus: Vâng – ít nhất đến mức như những gì một người nào đó bằng tuổi tôi có thể nói. Nhưng tôi nghĩ rằng tôi là một trong những người trẻ, những người vẫn còn đứng rất xa với những sự vật việc có thực.
Người khách: Đó là lý do tại sao tất cả chúng tôi ở đây sẽ tiếp tục cố gắng để đưa bạn đến gần chúng càng nhiều được chừng nào càng tốt, nhưng với không (cần phải) có nhu cầu của bạn về những kinh nghiệm thế đó để ép buộc bạn. Nhưng cho tôi biết về nhà sophist. Bây giờ có phải rõ ràng rằng ông là một loại của lừa đảo, người bắt chước những những sự vật việc có thực? Hay chúng ta vẫn còn trong một hoài nghi bất kỳ nào về việc liệu ông ta có thực sự biết tất cả những sự vật việc mà ông ta xem dường có vẻ có khả năng để tham dự vào những tranh cãi bất đồng ý kiến lâu dài?
Theaetetus: Nhưng, thưa ông, làm thế nào chúng ta có thể là trong bất kỳ nghi ngờ nào nữa? Đến thời điểm này, điều là rất rõ ràng từ những gì chúng ta đã vừa nói rằng ông ấy là một trong những người đó, là người chơi những trò chơi.
Người khách: Vì vậy, chúng ta phải coi ông là một người lừa đảo, và một người bắt chước.
Theaetetus: Làm thế nào chúng ta có thể tránh điều đó?
Người khách: Tốt, bây giờ công việc của chúng ta là đừng để cho con thú chạy thoát. Chúng ta đã gần như vây quanh ông ta vào trong, với một của những khí cụ đó, tựa như màng lưới vốn những lời nói đem lại cho những sự việc giống thế này. Như thế, dẫu gì đi nữa, ông ta sẽ không chạy thoát xa được khỏi điểm sắp tới này.
Theaetetus: Đó là gì?
Người khách: Khỏi tư cách được xem nhận là một loại của nhà ảo thuật.
Theaetetus: Đó cũng là những gì ông ta có vẻ như với tôi nữa.
Người khách: Như thế, việc đó thì xong xuôi. Chúng ta sẽ phân chia tài nghệ về mô-phỏng-bắt-chước [2] thật nhanh như chúng ta có thể, và chúng ta sẽ đi xuống thấp hơn bên dưới nó. Sau đó, nếu nhà sophist đầu hàng ngay lập tức, chúng ta sẽ theo lệnh của lý trí, nhà vua của chúng ta, và chúng ta sẽ bắt ông ta và đem giao cho nhà vua. Nhưng nếu nhà sophist tuột xuống một chỗ nào đó, vào trong những phần của tài nghệ mô-phỏng-bắt-chước, chúng ta sẽ đi theo cùng với ông ta, và chúng ta sẽ phân chia mỗi phần gồm có ông ta, cho đến khi chúng ta bắt được ông ta. Dẫu gì đi nữa, ông ta cũng như bất kỳ loại khác nào đều sẽ không bao giờ có thể lón tiếng tự hào rằng ông ta đã thoát khỏi được phương pháp của những người có khả năng đuổi theo một sự vật việc trước sau kỹ lưỡng qua cả hai: đặc thù riêng lẫn tổng quát chung.
Theaetetus: Tốt. Đó là cách chúng ta phải làm điều đó.
Người khách: Đi theo phương pháp phân chia mà chúng ta đã dùng cho đến giờ, tôi nghĩ rằng tôi cũng thấy hai loại bắt chước đây nữa. Nhưng tôi không nghĩ rằng tôi đã có thể nói rõ là ở trong loại nào hay dạng nào mà chúng ta đang tìm kiếm.
Theaetetus: Vâng, đầu tiên hãy cho chúng tôi biết phân biệt gì ông muốn nói.

Người khách: Một loại bắt-chước tôi thấy là nghệ thuật của làm-ra-sự-giống-như. Đó là việc chúng ta có bất cứ khi nào một ai đó tạo ra một bắt chước bằng cách giữ tỷ lệ chiều dài, chiều rộng, chiều sâu của mô hình của mình, và cũng bằng cách giữ đúng màu sắc tương ứng của những phần của nó.
Theaetetus: Nhưng không phải tất cả những người bắt chước đều cố gắng để làm việc đó?
Người khách: Không phải những người tạc, hay vẽ những công trình rất lớn. Nếu họ sao chép tỷ lệ thực sự của những đối tượng đẹp của họ, bạn sẽ thấy, phần trên sẽ xuất hiện nhỏ hơn chúng đáng lẽ nên là, và phần dưới sẽ xuất hiện lớn hơn, vì chúng ta thấy phần trên từ xa và phần dưới từ gần hơn.
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Như thế, không phải là những thợ thủ công nói tạm biệt với đúng thật, và tạo ra trong hình ảnh của họ theo những tỷ lệ vốn nhìn xem có vẻ đẹp đẽ, thay vì (những tỷ lệ) của những đối tượng thực?
Theaetetus: Tuyệt đối như vậy.
Người khách: Như vậy, không thể loại đầu tiên của hình ảnh được gọi là một sự-giống-như, vì nó giống như sự vật việc?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và như chúng ta đã nói trước đây, phần của bắt chước vốn có quan hệ với sự việc đó nên được gọi là làm-ra-sự-giống-như.
Theaetetus: Vâng.

Người khách: Bây giờ, chúng ta sẽ gọi là gì một gì đó vốn nó hiện ra để là giống như một sự vật việc đẹp, nhưng chỉ vì nó được nhìn thấy từ một quan điểm vốn thì không đẹp, và dường như không giống như sự vật việc nó tuyên bố là (nó) giống, nếu bạn đi đến có khả năng nhìn thấy những sự vật việc lớn như vậy một cách đầy đủ? Nếu nó hiện ra theo cách sự vật việc là thế, nhưng trên thực tế thì không giống nó, không phải nó là một hình dạng bên ngoài?
Theaetetus: Tất nhiên,
Người khách: Và phần này của sự bắt chước bao gồm một số lớn những tranh vẽ, và những phần còn lại của sự bắt chước.
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Không phải làm-ra-hình dạng bên ngoài sẽ là điều đúng để gọi chuyên môn trong sản xuất những hình dạng bên ngoài mà không phải là sự giống như?
Theaetetus: Vâng, chắc chắn.
Người khách: Tốt, đây là hai loại của việc làm-sao-chép tôi có ý muốn nói đến, làm-ra-sự-giống-như và làm-ra-hình dạng bên ngoài.[3]
Theaetetus: Ông đã đúng về điều đó.

Người khách: Nhưng tôi vẫn không thể thấy rõ ràng điều tôi đã nghi ngờ về nó khi đó, cụ thể là, chúng ta nên đặt nhà sophist vào loại nào. Ông ta thực sự là một người đầy sửng sốt ngạc nhiên– rất khó để hiểu ra được. Ông vẫn chạy thoát gọn gàng vào một loại khó đoán biết một cách không thể nào, để tìm kiếm trong ngoài kỹ lưỡng.
Theaetetus: Có vẻ như vậy.
Người khách: Có phải bạn đồng ý với tôi vì bạn biết điều đó, hay có phải giòng cuốn bạn trôi theo, có thể nói, vào thỏa thuận một cách nhanh chóng như thế, vì cuộc thảo luận đã đem cho bạn một thói quen về đồng ý?
Theaetetus: Ông muốn nói với nghĩa gì? Tại sao ông lại nói thế?



3. Những vấn đề khó hiểu của là-có, không-là-có

[236e]
Người khách: Thực sự, người bạn trẻ tôi ơi, đây là một cuộc điều tra rất khó khăn mà chúng ta đang tham dự vào. Sự hiện-ra này, và sự xem-dường này nhưng không là-có, và những sự vật việc nói đến này nhưng không những sự vật việc thực – Tất cả những vấn đề này là đầy rối rắm lẫn lộn, đúng như chúng luôn luôn vẫn từng là. Đó là cực kỳ khó khăn, Theaetetus, để nói những thể dạng nào của lời nói chúng ta nên dùng để nói rằng thực sự có một sự việc loại như nói không-thực [4] hay tin tưởng sai, và hơn thế nữa để thốt ra điều này mà không bị vướng vào một mâu thuẫn trong lời nói.
Theaetetus: Tại sao?

3.1 Khó hiểu với ‘gì đó không là’

Người khách: Vì thể dạng này của lời nói của chúng ta bao gồm giả định liều lĩnh rằng ‘rằng-gì là không’ thì là-có, vì ngoài ra không thế, sự không-thực tất đã không được nhận là-có [5]. Nhưng khi chúng ta hãy còn là những cậu bé, cậu bé tôi ơi, Parmenides vĩ đại đã chứng thực cho chúng ta, từ đầu đến cuối, nói trong cả văn xuôi lẫn những vần thơ rằng

 Đừng bao giờ điều này sẽ tự nó áp đặt trên chúng ta, rằng điều không-là lại có thể là-có;
Trong khi bạn tìm kiếm, giữ suy nghĩ của bạn tránh xa khỏi lối này? [6]

Như thế, chúng ta có chứng thực của ông về điều này. Và lối nói của riêng chúng ta tự nó sẽ làm cho điểm này đặc biệt rõ ràng nếu chúng ta xem xét nó một chút. Vì vậy, nếu đó là tất cả cũng giống thế với bạn, chúng ta hãy cùng nhìn vào đó trước hết.
Theaetetus: Trong chừng mức như tôi quan tâm, ông có thể làm những gì ông muốn. Tuy nhiên, trong chừng mức có liên quan về lối nói của chúng ta, hãy suy nghĩ về thế nào nó sẽ đi tốt nhất, và đi theo cùng với nó, và dẫn tôi đi suốt theo cùng với ông.
Người khách: Đó là những gì chúng ta phải làm. Nói cho tôi biết: Chúng ta có dám thốt thành tiếng nói (về/đến/tới) gì đó vốn không trong cách nào là (có)? [7]
Theaetetus: Có chứ.
Người khách: Nhưng giả định một trong những người nghe của chúng ta đã không đang biện luận, hoặc chơi một trò chơi, nhưng đã phải suy nghĩ nghiêm trang và trả lời câu hỏi sau đây: Gì sẽ nên là tên gọi, gì đó không là, được áp dụng cho? Tại sao chúng ta nghĩ người đó đã dùng nó, và trong liên kết gì, và cho loại mục đích gì? Và bởi nó người đó sẽ chỉ định gì cho một người nào đó khác là người đã muốn tìm biết về nó?
Theaetetus: Đó là một câu hỏi khó. Thực sự, đó là hầu như hoàn toàn khó hiểu, bối rối không thể chịu được, cho một người nào đó giống như tôi để trả lời.
Người khách: Nhưng dẫu gì đi nữa, nhiều đến chừng này thì hiển nhiên với chúng ta, rằng gì đó vốn không là thì không thể được áp dụng cho một bất kỳ nào của những gì đó vốn là (có).
Theaetetus: Tất nhiên là không.
Người khách: Như thế, nếu bạn không thể áp dụng nó cho gì đó vốn là, không phải là cũng không đúng để áp dụng nó cho một gì đó.
Theaetetus: Tại sao không?
Người khách: Điều hiển nhiên với chúng ta rằng chúng ta luôn luôn áp dụng một gì đó vào một là-có, vì điều là không thể để nói nó bởi chính nó, như thể nếu nó thì trần truồng và cô lập với tất cả những là-có. Không đúng thế sao?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Có phải bạn đang đồng ý vì bạn đang nghĩ rằng một cá nhân là người nói một gì đó phải là nói về một sự vật việc nào đó?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Vì bạn nói rằng một gì-đó-là một dấu hiệu của một, và rằng một đôi của những gì-đó-là một dấu hiệu của hai, và những gì-đó-là một dấu hiệu của một số nhiều?
Theaetetus: Tất nhiên,
Người khách: Và đó là nhất thiết tuyệt đối, có vẻ như thế, rằng một người nào đó là người không nói (về/đến) một gì đó (là) nói không-gì tất cả. [8]
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Vì vậy, không phải là chúng ta phải từ chối để thừa nhận rằng một cá nhân giống như thế nói ra (lời) nhưng nói không-gì? Thay vào đó, không phải là chúng ta phải phủ nhận rằng bất cứ ai là người cố gắng để thốt ra lời gì đó vốn không là thì thậm chí (vẫn còn là không) nói gì?
Theaetetus: Khi đó, cách nói của chúng ta sẽ đạt đến đỉnh cao của sự bối rối khó hiểu.
Người khách: Hãy đừng có bất kỳ lớn tiếng khoe khoang nào vội. Hiện vẫn còn nhiều bối rối khó hiểu sắp tới, bao gồm cả cái chính và nền tảng nhất, vốn thực sự xảy ra tại nguồn của toàn thể vấn đề.
Theaetetus: Ông muốn nói với ý gì? Xin đừng giữ lại nói không hết. Hãy nói cho tôi nghe.

Người khách: Với gì đó vốn là có đó, có lẽ có thể thuộc về một vài gì đó khác của những gì vốn là.
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Nhưng chúng ta có sẽ nói rằng một bất kỳ nào của những gì vốn là, có thể từng bao giờ thuộc về gì đó vốn không là?
Theaetetus: Làm thế nào chúng có thể?
Người khách: Vậy bây giờ, chúng ta lấy tất cả những con số để là những là-có. [9]
Theaetetus: Vâng, nếu chúng ta lấy bất cứ gì khác để là (những là-có).
Người khách: Khi đó, ngay cả hãy đừng gắng để áp dụng hoặc là số nhiều của con số, hay là một với gì đó không là.
Theaetetus: Cách nói của chúng ta tự nó nói cho chúng ta biết rằng sẽ là điều sai lầm để cố gắng làm thế.
Người khách: Vậy làm thế nào một ai sẽ cố gắng, hoặc là để nói những gì đó không là, hay gì đó không là lớn tiếng, hoặc ngay cả đến nắm bắt chúng trong tư tưởng, ngoại trừ con số?
Theaetetus: Hãy bảo cho tôi biết.
Người khách: Bất cứ mỗi khi nào chúng ta nói về những gì đó không là, không phải là chúng ta cố gắng để áp dụng số đếm nhiều với chúng?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Và khi chúng ta nói về gì đó không là không phải là chúng ta cố gắng để áp dụng một với nó?
Theaetetus: Rõ ràng.
Người khách: Nhưng chúng ta nói là không phải hay cũng không đúng, để cố gắng gắn gì-đó-là vào gì đó không là.
Theaetetus: Đó thì hoàn toàn đúng.
Người khách: Bạn có hiểu, khi đó, rằng điều là không thể để nói đến, nói với, hay nghĩ về chính gì đó không là một cách chính xác bởi chính nó? Nó thì không thể nghĩ được, không nói được, không thốt thành lời được, và không thể diễn tả rõ ràng được trong lời nói.
Theaetetus: Tuyệt đối là như vậy.
Người khách: Vậy có phải là tôi đã sai vừa mới lúc này, khi tôi đã nói rằng tôi sẽ diễn tả rõ ràng sự nhầm lẫn lớn nhất về nó, khi chúng ta có điều kia này, để nói rõ ràng, vốn thậm chí còn lớn hơn?
Theaetetus: Nó là gì?
Người khách: Người bạn tốt trẻ tuổi của tôi ơi, bạn không nhận thấy trên cơ sở của những sự vật việc chúng ta đã nói, rằng gì đó vốn không là thậm chí còn gây bối rối lẫn lộn cho cá nhân là người phủ nhận nó trong đúng cách này, rằng bất cứ khi nào một ai đó cố gắng để phủ nhận nó, người ấy buộc phải nói những sự vật việc trái ngược với nhau về nó?
Theaetetus: Ông nói với nghĩa gì? Xin nói rõ hơn.
Người khách: Bạn không nên mong đợi sự rõ ràng hơn từ tôi. Tôi đã là người đã đưa ra tuyên bố rằng gì đó không là thì không nên chia sẻ hoặc trong một hoặc trong số nhiều. Nhưng ngay cả như thế, tôi đã tiếp tục sau tất cả rằng để nói về nó như một, vì tôi nói rằng gì đó không là. Bạn có hiểu không?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và tôi lại một chút trước đó tôi đã nói rằng nó thì không thốt thành lời được, không nói được, và không thể diễn tả rõ ràng được trong lời nói. Bạn có theo kịp?
Theaetetus: Tôi theo kịp, Tất nhiên.
Người khách: Vì vậy, trong cố gắng để gắn dán sự có vào nó, [10] đã không phải là tôi đang nói những điều vốn đã trái ngược lại với những gì tôi đã nói trước đây?
Theaetetus: Rõ ràng.
Người khách: Và trong việc gắn dán gì đó [11], tôi không phải là tôi đang nói về nó như một?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và cũng trong việc nói về nó như một gì đó không thể diễn tả trong lời nói, không nói đến được, không thốt ra lời được, tôi đã nói về nó như (thể nó là) một sự vật việc.
Theaetetus: Hẳn nhiên.
Người khách: Nhưng chúng ta nói rằng nếu có một ai đó nói một cách chính xác, người ấy sẽ dứt khoát không nên gắn nó chặt như một hay nhiều. Thậm chí người ấy không nên gọi nó (là) gì hết tất cả, vì ngay cả gọi nó bằng lá nhãn đó, người ấy thì đang nhắc gọi tới nó bằng phương tiện của thể dạng, một. [12]
Theaetetus: Tuyệt đối như vậy.
Người khách: Sau đó, một người nào đó sẽ nói gì về tôi? Người ấy thấy rằng sự phủ nhận về gì đó vốn không là đã đánh bại tôi từ lâu rồi. Vì thế, như tôi đã nói, hãy đừng dùng những gì tôi nói để giúp chúng ta suy nghĩ về nói thế nào cho chính xác về gì đó vốn không là. Nào, chúng ta hãy dùng những gì bạn nói để thay thế.
Theaetetus: Ông nói có ý nghĩa gì?
Người khách: Cố lên nào, hãy tự bình tĩnh lại đến mức bạn có thể làm được cho chúng tôi, và hãy gắng thử nó – vì bạn còn trẻ. Hãy cố gắng để nói một sự việc nào đó cho chính xác về gì đó không là, mà không gắn thêm hoặc là là-có, một, hay số đếm nhiều vào nó.
Theaetetus: Tôi sẽ phải có một lượng nhiệt tình to lớn khác thường với việc trình bày để gắng thử nó chính tôi, sau khi nhìn thấy những gì ông đã duyệt qua chi ly cặn kẽ.
Người khách: Tốt, hãy buông bỏ trông mong vào cả bạn lẫn tôi, nếu bạn thích thế hơn. Nhưng cho đến khi chúng ta gặp một ai đó là người có thể làm việc đó, chúng ta hãy nói rằng nhà sophist đã bị giữ lại ở không đâu cả. Ông ấy đã trốn thoát sâu xuống vào trong sự mơ hồ lẫn lộn không thể đến gần được.
Theaetetus: Ông ta có vẻ chắc chắn đã trốn thoát.
Người khách: Vì vậy, nếu chúng ta nói ông ta có một vài chuyên môn trong sự làm-ra-hình dạng bên ngoài, nó sẽ dễ dàng cho ông ta để nắm giữ việc dùng những lời nói của chúng ta, đổi lại và xoắn vặn những lời nói của chúng theo chiều ngược lại. Bất cứ khi nào chúng ta gọi ông là một người sao chép, ông ấy sẽ hỏi chúng ta thế một “bản sao” theo như chúng ta là cái quái gì vậy. Chúng ta cần phải suy nghĩ, Theaetetus, về thế nào để trả lời cho câu hỏi của người trẻ tuổi.
Theaetetus: Hiển nhiên chúng ta sẽ nói rằng chúng ta muốn nói đến những sao chép trong nước và gương, và cũng những sao chép vốn được vẽ và được in và mọi thứ khác giống thế.
Người khách: Rõ ràng, Theaetetus, bạn chưa nhìn thấy một nhà sophist.
Theaetetus: Tại sao ông lại nói thế?
Người khách: Ông ta sẽ với bạn có vẻ như có mắt nhìn ông ta nhắm kín, hoặc nếu khác, không có bất kỳ con mắt nhìn nào cả,
Theaetetus: Như thế nào?
Người khách: Ông ta sẽ cười vào những gì bạn nói, khi bạn trả lời ông cách đó, với chuyện trò về những sự vật việc trong những tấm gương, hoặc những tác phẩm điêu khắc, và khi bạn nói với ông ta như thể ông ta có thể trông thấy. Ông ta sẽ giả vờ như ông không biết gì về những tấm gương, hoặc nước, hoặc thậm chí cảnh tượng, và ông ta sẽ đặt câu hỏi của ông ta với bạn chỉ trong những giới hạn của những lời nói.
Theaetetus: Loại câu hỏi nào?
Người khách: Ông ta sẽ hỏi về những gì trong khắp tất cả những sự vật việc mà bạn gọi là nhiều, nhưng vốn bạn nghĩ bạn nên gọi bằng một cái tên, sao chép, để bao gồm tất cả chúng, như thể nếu chúng đã là một sự vật việc. Nói một điều gì đó, khi đó, và để chống giữ cho chính bạn, và đừng nhường ông ta một bước nào cả.
Theaetetus: Sự vật việc gì trong thế giới chúng ta sẽ nói là một sao chép, thưa tôn ông, ngoại trừ một gì đó thì được làm giống tương tự như một sự vật việc thực, và là một sự vật việc khác mà giống như nó?
Người khách: Bạn đang nói đó là một sự vật việc thực khác giống nó? Hay bạn nói giống nó với nghĩa gì?
Theaetetus: Không phải rằng nó là thực gì hết tất cả, nhưng rằng nó giống với sự vật việc thực.
Người khách: Nghĩa của thực, là-có thực sự?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và nghĩa của không thực, trái với thực?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Như thế, bạn đang nói rằng gì-đó-là giống thì không thực sự là gì-đó-là, nếu bạn nói về nó như không thực.
Theaetetus: Nhưng nó , trong một cách.
Người khách: Nhưng không phải thực, bạn nói.
Theaetetus: Không, ngoại trừ rằng nó thực sự là một sự giống-như.
Người khách: Như thế, nó thì không thực sự là gì, nhưng nó thực sự là gì chúng ta gọi là một sự giống-như?
Theaetetus: Có lẽ gì đó không là được cuộn dệt cùng với gì-đó-là trong một số cách nào đó giống thế – nó thì hầu như kỳ lạ.
Người khách: Dĩ nhiên nó thì khác thường. Dẫu gì đi nữa, bạn có thể thấy rằng nhà sophist có-nhiều-đầu vẫn còn dùng sự cuộn dệt vào nhau này để buộc chúng ta miễn cưỡng đồng ý rằng gì đó không là, trong một cách nào đó là (có).
Theaetetus: Tôi chắc chắn có nhìn thấy nó.
Người khách: Vậy thì, chúng ta có thể định nghĩa lĩnh vực chuyên môn của ông ta thế nào, như thế để thuận hợp trước sau?
Theaetetus: Ông nói với nghĩa gì? Loại vấn đề khó khăn nào ông sợ?
Người khách: Khi chúng ta nói rằng ông ta lừa dối chúng ta về những xuất hiện dạng ngoài, và rằng ông ta là một nhà chuyên môn về lừa dối, chúng ta nói như thế vì chuyên môn của ông ta làm những hồn người chúng ta tin tưởng vào gì là sai lầm? Hay chúng ta sẽ nói gì?
Theaetetus: Chỉ thế đó. Chúng ta sẽ nói gì khác?
Người khách: Lại nữa, một tin tưởng sai lầm sẽ là một vấn đề của tin tưởng những sự vật việc vốn trái ngược lại với những gì-đó-là? Hay là gì?
Theaetetus: Vâng, trái ngược lại.
Người khách: Như thế, bạn đang nói rằng một tin tưởng sai lầm là tin tưởng những gì đó không là.
Theaetetus: Nhất thiết.
Người khách: Tin tưởng rằng những gì đó không là là không (có), hay rằng những gì đó không trong cách nào là (có, nhưng) trong một cách nào là (có)?
Theaetetus: Rằng những gì đó không trong cách nào là, trong một cách nào là, nó phải là thế, nếu có bất kỳ một ai từng bao giờ sẽ là ngay cả một chút sai trái.
Người khách: Tốt, không phải là một tin tưởng sai lầm cũng tin rằng những gì đó hoàn toàn là không trong cách nào là?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và đây cũng là không thực nữa?
Theaetetus: Vâng.
Người khách: Và tôi nghĩ chúng ta cũng sẽ coi nói nămg không thực trong cùng một cách, như khi nói rằng những gì-đó-là (có), không là (có), và rằng những gì đó không là (có), là có.
Theaetetus: Nó sẽ là không thực thế nào khác nữa?
Người khách: Tôi không cho rằng có bất kỳ một cách nào khác. Nhà sophist, tuy nhiên, sẽ không nhận rằng cách này là có thể. Và làm thế nào bất kỳ một cá nhân nào có óc xét đoán lại có thể chấp nhận nó, bây giờ rằng những gì chúng ta đã đồng ý trước đó đã được làm thêm vững chắc. [13] Có phải chúng ta hiểu những gì ông ta nói, Theaetetus?
Theaetetus: Làm thế nào chúng ta có thể không hiểu điều đó, khi chúng ta dám nói rằng sự không thực thì trong những tin tưởng và những lời nói chứa đựng sự không thực, chúng ta đang nói những gì trái ngược với những gì chúng ta đã nói vừa lúc nãy. Chúng ta bị buộc phải gắn gì-đó-là với gì đó không là, ngay cả mặc dù chúng ta đã đồng ý vừa lúc này, rằng đó là hoàn toàn không thể có được.
Người khách: Trí nhớ bạn thì đúng. Nhưng hãy nghĩ về những gì chúng ta cần phải làm gì về nhà sophist. Bạn thấy, là nếu chúng ta giả định, nguồn cung cấp của ông ta về những phản đối và những bối rối khó hiểu thì nhiều chừng nào và dễ dàng có sẵn bao nhiêu, khi chúng ta lùng kiếm ông ta, rằng ông ta là một nhà chuyên môn về gian lận và làm ra-sự không thực.
Theaetetus: Nhất định
Người khách: Ông ta hầu như có một nguồn cung cấp vô hạn của chúng, và chúng ta đã duyệt qua chỉ là một phần nhỏ.
Theaetetus: Nếu vậy, sau đó có vẻ như sẽ không thể nào bắt được ông ta.
Người khách: Vậy là gì? Có phải chúng ta sẽ gượng nhẹ và buông bỏ?
Theaetetus: Tôi nói rằng chúng ta không nên, ngay cả nếu chỉ có cơ hội nhỏ nhất mà chúng ta có thể bắt được ông ta.
Người khách: Như thế, bạn sẽ được tha thứ và, như bạn nói, sung sướng nếu chúng ta bằng cách nào đó có thể giải thoát chúng ta, ngay cả chỉ một chút, khỏi một luận chứng mạnh mẽ như vậy?
Theaetetus: Dĩ nhiên.
Người khách: Sau đó, tôi có một gì đó để yêu cầu ngay cả còn gấp rút hơn.
Theaetetus: Điều gì?
Người khách: Đừng nghĩ rằng tôi đang chuyển thành một loại nào đó của người giết bố mình[14]
Theaetetus: Ông nói nghĩa gì?
Người khách: Để chống giữ cho bản thân chúng ta, chúng ta sẽ bắt câu nói của ông bố Parmenides phải chịu thêm tra xét kỹ lưỡng hơn, và khăng khăng dùng sức mạnh thô bạo với cả hai, rằng gì đó không là, cách nào đó, là-có, và sau đó lại nữa rằng, gì-đó-là, cách nào đó, không là-có.
Theaetetus: Quả thực nó có có vẻ rằng trong những gì chúng ta sẽ nói, chúng ta sẽ phải chiến đấu từ đầu đến cuối với vấn nạn đó.
Người khách: Đó là rõ ràng ngay cả với một người mù, như họ nói. Chúng ta sẽ không bao giờ có khả năng tránh được việc phải làm chính chúng ta thành lố bịch buồn cười bằng nói những sự vật việc mâu thuẫn, bất cứ khi nào chúng ta bàn luận về những phát biểu và những tin tưởng không đúng thực, có thể là những sao-chép, hoặc những giống-như, hoặc những bắt chước, hoặc những xuất hiện dạng ngoài, hoặc về bất cứ loại nào của chuyên môn có liên quan đến những sự vật việc này – trừ khi, đó là, hoặc chúng ta bác bỏ những tuyên bố của Parmenides, hoặc đồng ý chấp nhận chúng.
Theaetetus: Đó là sự thật.
Người khách: Vì vậy, đó là lý do tại sao chúng ta phải có đủ mạnh mẽ để tấn công những gì người cha chúng ta nói. Hoặc, nếu sợ hãi ngăn chúng ta làm việc đó, khi đó chúng ta sẽ phải bỏ nó lại hoàn toàn một mình.
Theaetetus: Sợ hãi, dẫu gì đi nữa, sẽ không dừng chúng ta lại.
Người khách: Tốt, sau đó, tôi có một điều thứ ba để hỏi bạn, một gì đó nhỏ thôi.
Theaetetus: Chỉ cần cho tôi biết nó là gì.
Người khách: Khi tôi nói chuyện một phút trước đây, tôi đã nói rằng tôi đã luôn luôn buông bỏ bất cứ khi nào tôi đã cố gắng bác bỏ những gì Parmenides nói, đúng như cách tôi đã làm lần này.
Theaetetus: Vâng, ông đã nói thế.

3.2 Khó hiểu với ‘gì-đó-là’

[242b]
Người khách: Tôi sợ rằng với bạn tôi sẽ có vẻ như bị lãng trí, nếu tôi luôn thay đổi vị trí của tôi, dịch tới lại trở lui, sau khi nói rõ những gì tôi đã nói. Đó là vì lợi ích cho bạn mà chúng ta sẽ phải cố gắng để bác bỏ những gì Parmenides nói – nếu chúng ta có thể làm được điều đó.


Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(Jan/2016)






[1] theo Fowler: “ours would indeed be a blessed race.”
[2] The craft of “Copy making”, hay Fowler “the image-making art”: tài nghệ, hay nghệ thuật mô-phỏng-bắt-chước.
[3] likeness-making và appearance-making
[4] falsity, hay falsehood being là ‘những sự vật việc vốn không là’, nói sai lầm là nói về gì đó không là-có, nói về một sự vật việc như thế là nói không thực, không đúng; là ‘sai lầm’ với sự là-có.
[5] Bản dịch của Conford (1935): “Sự liều lĩnh của mệnh đề phát biểu nằm trong ẩn ý của nó rằng ‘gì thì không’ có là-có, vì không trong cách nào khác khiến một sự sai lầm/không thực có thể đi đến thành có là-có.”
Khi chúng ta nói ‘X ... a, hay b. hay c’ hay nói ‘Z là/thì e, hay f, hay g,...’; X, Z một gì đó có một hay nhiều thuộc tính a, b, c, e, f, g..., nào đó (nóng/lạnh, màu xanh/đỏ, lớn/nhỏ hơn, bằng với, giống như,... ) Nhưng như thế, trước hết chúng ta đã nói rằng X, Z sự vật việc này, /thì thế kia; (trong ngôn ngữ, ở đây là tiếng Anh hay Pháp, nói về X , Z dùng một thuật từ ‘to be/etre’ chúng ta vẫn dịch là ‘là’ (hay ‘thì’) với nghĩa rằng X hay Z có những thuộc tính đó, hay là không có những thuộc tính đó, và thuộc tính đầu tiên, cơ bàn là ‘có’. Hiểu như một gì đó phải trước hết đấy (exist) rồi chúng ta mới nói nó thế này, hay thế kia. Vậy khi nói X là, hay Z là, là trước hết nói cả X lẫn Z đều là những là-có (beings), vì chúng đều đấy (exist). [thay vì như những người khác trước đây: ‘X lẫn Z đều là những hữu thể (beings), vì chúng đều hiện hữu]
Trong Sophist, tôi tạm (thử) dịch, dùng những từ thuần Việt, đơn giản; tương tự như Plato, ông đã dùng những từ thuần Greek đơn giản, để nói về những khái niệm đó: một gì-đó-là có, hay là không có, và ‘không có’ không phải là không , nhưng đơn giản chỉ có nghĩa là không là-có; hiểu như Parmenides, là có, khác với là không có, nhưng không đối nghịch với nhau (như với không có), vì Tất cảMột, và Vũ trụ chỉ ‘Có’ chứ không ‘không-Có’. Đó là khái niệm siêu hình nền tảng của nhà triết học Hellas siêu hình đầu tiên, Parmenides đã đặt định cho triết học phương Tây, và Plato đang bắt đầu bàn luận ở đây: “điều không-là lại có thể là-có”. Thế nên tôi dịch:
that which is = gì-đó-là = gì-đó-là-có (khi cần làm rõ hơn)
that which is not= gì đó không là = gì-đó-là-không-có= gì đó không là-có

[6] Parmenides Frg. 7, ll.1-2
Bản dịch của Fowler: “This statement involves the bold assumption that not-being exists, for otherwise falsehood could not come into existence. But the great Parmenides, my boy, from the time when we were children to the end of his life, always protested against this and constantly repeated both in prose and in verse: ‘Never let this thought prevail, saith he, that not-being is; But keep your mind from this way of investigation.’ So that is his testimony, and a reasonable examination of the statement itself would make it most absolutely clear.”
[7] absolute not-being: hoàn toàn không có, hay không-là-có tuyệt đối.
[8] Nói không về/đến gì hết tất cả
[Chú ý là trong tiếng Greek, từ ‘không-gì’ (nothing) là ‘mēden’, nghĩa đen là một gì đó giống như’ không ngay cả một’ (mēde hen)
[9] Fowler: ‘bây giờ, chúng ta giả định rằng tất cả con số thì có trong số/ở giữa những sự vật việc vốn chúng là có’: Now we assume that all number is among the things which are. [238b])
[10] Fowler: ‘when I undertook to attach the verb “to be” to not-being’
[11] That which
[12] Fowler: “the form of the singular”.
[13] [như trong 237a-238c, được làm vững chắc thêm trong 238d-239c]
[14] patricide, những bản khác ‘parricide’.